ΔΙΑΛΕΞΗ ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΙΜΙΣΟΑΡΑΣ ΡΟΥΜΑΝΙΑΣ
OBSCURITY AND OPACITY IN RECENT AMERICAN AVANT-GARDE POETICS
BY PANOS BOSNAKIS
PROFESSOR OF COMPARATIVE LITERATURE
DIRECTOR OF THE CENTER FOR AVANT-GARDE POETICS
______________________________________________________
Dear Colleagues and friends,
I will begin my paper with some observations:
1. American avant-garde is a peculiar phenomenon and presents its own poetic history mainly derived from alternative American modernisms of the 1930s (for example the Pound and W. C. Williams tradition) coupled with the objectivist traditions of the 1950s (the Olson & Zukofski ones, in particular).
2. American avant-garde is distinctive of most Western European avant-gardes which mainly politicize the subject, draw largely from futuristic, surrealistic and dadaistic traditions representing a radical critique to bourgeois notions of culture. American avant-garde takes the precepts and ideas of Western European avant-gardes as textual material and signifying processes and builds on them the “neo Avant-Garde of the 1960s onward”.
3. American avant-garde is mostly preoccupied with questions of subjectivity and language signification. It is Americanocentric but also, especially in the last 15 years, enjoys a kind of openness to other cultures and movements from the rest of the world.
After these comments I will start my presentation of the special characteristics of alternative modernism (such as obscurity, intransiveness, and opacity to name a few) that permeat most of the avant-garde in the sixties and seventies and some of the eighties that finally foreground a two-fold path 1) towards language-oriented poetry and 2) towards visual and new visual & audio poetics (plus what is today electronic poetry, web poetry, photo-cinetic, 3Dimensional etc) Expansivity has taken over the entire spectrum of post-modernist & postmillennium poetics. All kinds of expansivity, which is the most interesting way to go but we need to slow pace and think for a while of humanistic & other theoretical & philosophical issues as we go into the present moment.
If Ludwig Berhold is the avant-garde library and archivist wizard for US Library System, David Antin is the father of all American Avant-Garde criticism. Everything comes from him & returns to him. David Antin, The Man. He gave all the ideological battles and won, he raised all his children Bill Spanos, Paul Bove, Charles Bernstein among many others, he went through innumerable battles and trials and came stronger.
In his seminal essay “Modernism-Postmodernism: Approaching the Present in American Poetry” David Antin takes over the whole spectrum of US Modernity & Postmodernity making innumerable stements that shake over the foundations of conservative and academic criticism of Modern American poetry. According to him, Olson & Black Mountain poets mark the end of metaphysics and the beginning of a new era in America poetry. Pound is now re-identified as a great collagist artist, along with him Williams, Zukofsky, Oppen, Rakosi, Reznikoff, Rexroth and others who follow. A new American poetic line is born in Olson’s Projective Verse, in Maximus Poems, in Zukofsky’s “A” in his later short poems, and in George Open’s “The Materials”. Olson defines “the breath” not the stanza as the foundation for poetic verse:
“If I hammer, if I recall in, and keep calling in, the breath, the breathing as distinguished from the hearing, it is for cause, it is to insist upon a part that breath plays in verse which has not …been sufficiently observed or practiced, but which has to be if verse is to advance to its proper force and place in the day, now and ahead. I take it that PROJECTIVE VERSE teaches, is, this lesson that the verse will only do in which a poet manages to register both the acquisitions of his ear and the pressures of his breath”
that is, the pressure to utterance is supported by a surge of breath, which is alternately partially checked and released by what presents itself as a phonological entity -- the syllable -- until the breath charge is exhausted at the line ending. What we, in addition to it, see in the line of Pound-Olson-Bunting-Creeley-Ginsberg tradition is that extra linguistic elements attached to line such as music and dance and performative qualities complement poetics in an unconventional organization of ecstasies, pitches, variations, modalities, mantras and even invisible powers of heavens coming straight to poet’s mouth, ear and body to a fully completed universal attitude (see for example Ginsberg’s Howl).
In a single volume The L=A=N=G=U=A=G=E Book edited by Bruce Andrews & Charles Bernstein we find collected most of the earlier Language Poetry essays written during the 1970s. Language Poets (Andrews, Bernstein, Palmer, Scalapino, Hejinian, Harryman, Armantrout among many others) are reactionary to subjectivist feelings of the New York School and the Beat Generation poets and foreground the field of a new poetics based on language signification and semiotics, deconstruction later on, feminism and pop meta-postmodernist lyric etc. But above all, they respect the Olson-Pound tradition and pay special attention to materialistic nature of language (see George Oppen, Marxist criticism etc in Barrett Watten, Ron Silliman and so on.). For them reification, intransiveness and opacity brought to poetic language help “detranscentalization of the subject” an aporetic stance towards the metaphysics of the lyric voice. According to Abigail Child: “THE MAKING IS THE MEANING IS HOW IT CAME INTO QUESTION, UNITS OF UNMININGNESS INCORPORATED ANEW”. It is this dystopia of meaning that preoccupies most of language poetry opening the field of uniconic, unimagistic, supermagic utopia of nothingness and nowhere (much of this was very well taken over by Jean Beaudrilliard in his America).
In his essay “Code Words” Bruce Andrews states:
“Subject becomes simply ‘the instance writing’, is hollowed out by the operation of the linguistic system. System, here, is an empty process that some self always seeks to stuff & upholster. In one discipline after another, we have this recognition of the importance of system or code”
For Andrews and other Language poets writing is a surplus, culture is a system, language may also be dissemination in the text, text is not immobile, it moves, it is live, it breaths, it changes. Utopia, a camera obscura, a sexual body, a surplus money, a video track, a contextual anarchy is the magnificent other, the universal stereoscopic eye/and I that is created/generated in most Language poetry. Or again using Andrews’ words “ the consummation is concrete, graphic, erotic, physical, phenomenal, a greeting, not a keepsake. An absence embodied in a presence. Words hover above usage. Meaning is not use, is not all use.”
By the end of the 1980s Language poetry had been predominant in the American alternative poetry scene. In 1987 Language poet Bob Perelman was invited by our English Department at Ohio State University to lecture and read from his poetry. In the answer-question session that followed I asked him a couple of questions regarding Americanocentricity in most Language poetics. I raised the question whether a possibility could exist for a language generated poetics outside the late capitalist American canon. Bob was confused “why?” he said! “why should that happen? No, no I don’t think so, well, never mind, let me think…I don’t know…what do you think??” and we both laughed. It was Fredric Jameson who in an essay on Third-World Writing in 1973 --a year when many shameful things happened in America with regards to liberties and freedoms in the Universities, civil rights, and so on-- well, Jameson who proposed Language poetry as a singular and particular style of American postmodern sensibility. Only American society, consumerism culture and postsignifying codifications could find appropriate place in this new style.
It was after 1989 when I started a very long project to collecting and studying avant-gardist and other innovative poets from around the world and especially the third-world countries of Asia, Africa and the Pacific. And of course Eastern and Northern European countries, as well. By the year 2000 Language poetry movement, or more precisely post language poets, began to look outside the US for their models. Jerome Rothenberg and Pierre Joris published their Poems of the Millennium which was an all consuming exhaustive two volume work of most represented American and European Avant-Garde of the 20th Century. A few months later I published a book-review of this book in a Greek academic journal stating among other things that:
“now was the time to discover and re-discover all completely forgotten poets like the Greek émigré Nicolas Calas of all misrepresented and unacknowledged poetries in the world including their ambiguous diasporas”.
Nicolas Calas was a Greek leftist, homosexual and avant-gardist poet who escaped Greece in 1930 and went to Paris where he associated the Surrealist and anarchist and Marxist circles, wrote excellent criticism in French and during the War escaped to America where he lived until his death in 1988. Nikolas, or Nikos for his friends, became one of the most prominent minds of the American avant-garde and his critical expositions remain unparalleled among his US colleagues. However, Nikos also wrote poetry in the Greek language, perhaps the best Greek poet of the 20th Century and one of the best world poets in his era. Greek academic or non-academic criticism and poetry circles have chosen to disregard and diminish Calas’ work. In the place of Calas they chose Cavafy & Seferis. Americans, on the other hand, do not know Calas’ poetry simply because was never presented in English or because no one has ever spoken to them about it. So, the great poet Calas went altogether unnoticed by his contemporaries. I firmly believed that Calas was not an exception but every minor literature possibly had her own Calases, her own prodigal sons and daughters. I started looking at world literature from Nikos’ viewpoint, from Nikos’ microscope and the results were impressive. Another world - till then well-hidden - was presented to my eyes. Another humanity, timid and tender, suffered and vanished by the mechanisms and cliques that regulate each literature began to emerge. Strange enough but three Nikos became the most important Greeks after the war who tried to save Greece and the pride of the people from total submission and obscurity: Nikos Calas, the poet, Nikos Raptis the leftist refugee and Nikos Zahariades the leftist warrior, three men with a Promethean passion and endurance whom the postwar commodity and reactionary cold war tried to completely suppress.
This parenthesis helps us to understand the challenges to canonical powers, to the assimilating forces that foreground the field of literary writings. American avant-garde until very lately was centered around itself. Multiculturalism offered alternative views of minority competing traditions but soon was assimilated into newly established ethnic canons and ethnic presses. Ironically enough but internet helped to widen the space and discover other voices from around the globe. Internet has in some respect revolutionize poetry or at least opens a new space of possibilities. Yet before we come into that let us summarize some of the results of American Language poetry:
1. On the positive side, we note that literary theory (especially Deconstruction) and cultural criticism (especially gender criticism) have enriched poetic discourse and a whole new vocabulary or a new field of all possible ideas came into play
2. On the negative side, we note the self-referential nature of this tradition and the exclusion of the socio-political historical acting with the substitution of the textual-oriented universalized writing.
Sometimes occurs to my mind that American poetry, despite her exceptional tendency towards the oral and the aural qualities of poetry, still remains attached to a certain notion of “writing”. Sometimes it is the “typewriter effect” (see Williams, Gertrude Stein), other times the line processual character (Olson, Creeley), then the Language poets, or the Concrete poets, even today World Wide Web poets. It is always “writing”, a writerly element that commands the poet. To me, this is a writing of a closet. Strange enough why the subject of poetry is not heavens, the blue sky, the deep see, unforeseen realities, shamanistic views, primitive images and a thousand of other capabilities by a sheer poet, for example. Strange enough why we do not deal with the unwritten. Russian poetry has dealt a lot with unconventional phenomena. Arkadii Dragomoschenko who is excellent in triangulating reality and opening the fields of experience and self-consciousness is stating that “writing is an error to vision”. When I returned back to Greece in 2002 I began writing a poetry that in most cases was not a poetry as such (namely a composition or decomposition of words and linguistic elements), but a p o i e s i s (that is processual and procedural serialized sound-demanded phonemic particles coupled with satellite-oriented energetic hyperspatial tones). At the same time, literary history was substituted by primitivistic research into the most remote prehellenic past. Greece helped me to create a distance from dogmatic truths and visualize other potential realities.
Electronic poetry becomes the trend in our times. In the last 10 years or so, we have witnessed some poet-artists to undertake a few interesting initiatives by exceeding the limits of poetic representation (i.e. Loss Pequeno Glazier, Philadelpho Menezes, Edouardo Kac and Marcos Novak among others). We are currently moving to a new sensibility of cultural artifacts beyond teleological purposes or territorial cultural investments. Electronic poetics is diversified to many fields of digitalized poetics, such as electronic poetry, web poetry, animated poetry, new visual and new sound poetics. Most of these works are available in English and with the help of the World Wide Web they reach almost every available audience. At the moment, there is a lot of preoccupation with the medium itself. It seems to me that many of these artist poets re-assimilate their writings into late predominant avant-garde or postmodern tendencies as seen in the Western world. I hardly see some kind of real experimentation or fresh theoretical ideas. Although they gain the priviledge of an ecumenical pantopical universalized language and culture, they are hesitant to re-invent traditions and differences. History appears not attractive to them. Society seems to be a burden. Comparing them with earlier experimentalists like John Cage, Jackson MacLow, Luciano Berio, Iannis Xenakis etc. they seem to priviledge the idea of the medium more than the work of art itself.
To re-establish bonds with history, society and humanistic-political spirit I offered to them the idea of Media Performance Poetry. Media performance poetry originates from performance poetics of the 1970s and 1980s and mixes up media arts, digital poetics, computer graphic arts, visual and language poetics and other avant-gardist and post avant-gardist concepts of new poetics. Its basic characteristics include: open-formatted avant-gardist structures, the liberty of the spectator to choose his/her own end, modulations and aleatorics, speech in tongues, computer-formatted languages, new authorship-collaborations between author/creator and audience/creator, deconstructed roles, genders, capitals and geographies, nomadic practices, liquid and mobile conceptions of spatialities, disorientated and alienated geographies, anarchy of method, transterritorialities of languages etc. New refreshing modalities emerge out of this poetics that qualify for new collective partnerships and new envisioning of worldmaking. Yet what is most and foremost important here is the act of performance, the idea of performing, even the idea of collaborating. New performance poetics and especially new digital performance poetics will pave the path for the future mankind and social change.
So, where all this does it end? It seems that in the dawn of the 21st century America cannot contain all culture(s). We have to learn from each other, to listen carefully to others’ traditions and vision makings. Internet and other global communication networks are transforming the present but still there remain many unknown and hidden territorialities. We must act, we cannot wait but above all for human beings future culture must remain a humanistic territorial culture.
Σάββατο 2 Ιουλίου 2011
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΓΙΑ ΤΑ ΕMIGRAPHS
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΓΙΑ ΤΑ ΕMIGRAPHS
O ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΠΟΣΝΑΚΗΣ ΕΚΠΡΟΣΩΠΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ 2004 ΣΤΗ BIENNALE ΤΟΥ ΣΑΟ ΠΑΟΛΟ
«Δεν ξέρω αν τελικά γεννήθηκα στη στεριά ή σε κάποια κιβωτό με πολλά βιβλία διαφόρων πολιτισμών που βρέθηκε στον ωκεανό ύστερα από ένα μεγάλο κατακλυσμό», σημειώνει στο περιοδικό μας ο Παναγιώτης Μποσνάκης. Και συνεχίζει: «Μάλλον το δεύτερο, γιατί η γενιά μου πέρασε μέσα από τις εξής απαντοχές και ‘εθνοκαθάρσεις’: πρώτον, πιθανή μετακίνηση από την Κρήτη κατά τον 18ο αιώνα προς την περιοχή της Μπόσνας και από εκεί μετακίνηση στα μέσα του 19ου αιώνα στα ελληνογενή παράλια της Μαύρης Θάλασσας. Από εκεί αρχίζει μία νέα διασπορά πρός όλα τα μήκη και τα πλάτη της γής με την εκδίωξη των Γραικοφώνων από την Μαύρη Θάλασσα. Η οικογένειά μου ακουμπούσε πάντοτε στη διασπορά. Εχει ταξειδέψει σε όλες τις γνωστές θάλασσες του κόσμου. Στην Αμερική, όπου κι αν πήγαινα, έβρισκα παντού συγγενείς. Το ίδιο σήμερα στη Μαύρη Θάλασσα, ακόμη και στο Ισραήλ. Το γεωγραφικό της υλικό φτάνει ως εμάς μέσα από διάφορες άγνωστες αποδημίες». Και συνεχίζει: «Mετά τον εμφύλιο αρχίζει η νέα διασπορά, οι καλύτεροι θείοι μου θυσιάστηκαν στο βωμό των οραμάτων για ένα δικαιότερο κόσμο. Σήμερα θέλουν πολλοί να ξεχάσουμε. Ομως εγώ κουβαλώ την ιστορία μου σε κάθε βήμα, την ξαναγράφω από την αρχή και την κάνω γνωστή στα πέρατα της γής».
«Γεννήθηκα στο Βόλο, σε μία ασπρόμαυρη κοινωνία, το 1960. Θυμάμαι τα τραίνα, τη βροχή, τις μαύρες ομπρέλλες και το λιμάνι. Ο Βόλος είχε πάντα μία αμείωτη παράδοση πρωτοπορίας. Εδώ έζησαν πολλοί πρωτοπόροι άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών, ο Ρήγας Φερραίος, ο Ανθιμος Γαζής, ο Ευαγγελινός Σοφοκλής, ο Ντε Κίρικο, ο Μενέλαος Λουντέμης, ο Δημήτρης Χατζής, ο Κορδάτος, ο Γεώργιος Καρτάλης, ο Βαγγέλης Παπαθανασίου, ο Σπύρος Βραχωρίτης, ο Νίκος Χατζής, ο Κώστας Παπαϊωάννου, η Μιμίκα Κρανάκη, ο Κώστας Ταχτσής, η Μαντώ Αραβαντινού και τόσοι άλλοι. Εγώ θυμάμαι έναν Βόλο, όπου κάθε σπίτι είχε ένα βιολί κι ένα πιάνο…μερικές δεκάδες κινηματογράφους και θέατρα και στα μαθητικά μας χρόνια παίζαμε τη λογοτεχνία στα δάχτυλα…»
Ο Παναγιώτης Μποσνάκης, γεννημένος στο Βόλο το 1960, θα εκπροσωπήσει
την Ελλάδα του 2004 στην κορυφαία διεθνή καλλιτεχνική Biennale του Σάο Πάολο της Βραζιλίας με την ποιητική του συλλογή E M I G R A P H S (=Αποδημιογραφές) με τους συνεργάτες του Χάρη Κοντοσφύρη στα εικαστικά και Βασίλη Κόκκα στη μουσική. Θέμα της φετεινής Biennale που θα διαρκέσει από τον Σεπτέμβριο έως και τον Νοέμβριο είναι «οι ελεύθερες περιοχές» («free territories»). Μία πρόγευση του έργου παρουσιάστηκε στην Αθήνα στην Γκαλερί Cheap Art από τις 1 έως 31 Μαρτίου, έκθεση που σημείωσε ιδιαίτερη επιτυχία. Με την ευκαιρία του σημαντικού αυτού γεγονότος το περιοδικό μας συνάντησε τον Π. Μποσνάκη στην Αθήνα και μίλησε μαζί του. «Το κοινό που μάς ενώνει όλους μας είναι η εμπειρία της διασποράς, αφού εκτός από μένα και οι άλλοι συνεργάτες είναι από το εξωτερικό. Ο Χάρης Κοντοσφύρης γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Κεντρική Αφρική, ο Βασίλης Κόκκας κατάγεται από το Βερολίνο της Γερμανίας και η επιμελήτρια και ιστορικός τέχνης Ειρήνη Σαββανή έχει ζήσει και αυτή στο Παρίσι».
Στην ερώτησή μας για το τί είναι τα EMIGRAPHS, απαντά: «Τα EMIGRAPHS είναι μία σειρά ποιημάτων που έχουν σαν θέμα τους την αποδημία. Χωρίζονται σε δύο ενότητες, το Decolorization (=Aποχρωματισμός), που αναφέρεται στην αποικιοκρατία και την σκλαβιά των μαύρων της Αφρικής, και τα Arktexts (=Τα κείμενα της κιβωτού) που αναφέρονται στη σύγχρονη αποδημία των Κινέζων. Στον Αποχρωματισμό περιγράφεται η διαδικασία μεταλλαγής του χρώματος του ανθρωπίνου δέρματος από μαύρο σε λευκό και πάλι σε μαύρο. Δηλ. η διαδικασία της αποαποικιοποίησης των μαύρων της Αφρικής και της νέας γκετοποίησής τους μέσω των αποδημιών των νέων αποικιών της επανααποικιοποίησης. Βασικό κείμενο που τον ενέπνευσε είναι «η Καρδία του Σκότους» του Τζόζεφ Κόνραντ.
«Για τον Αποχρωματισμό», σημειώνει ο ποιητής, «χρησιμοποιήθηκε ένα τμήμα της αρχικής αφήγησης του Κόνραντ συμπλεκόμενο με αυτοβιογραφικά στοιχεία της δικής μου αποδημίας και στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκαν τεχνικές που έχουν να κάνουν με τις ίδιες εμπειρίες φόνου και εκπολιτισμού των αφρικανών ιθαγενών. Ιδιαίτερα στο ποίημα «Σκοτωμός» όπου περιγράφονται σκηνές μαζικών φόνων των μαύρων. Ακόμη χρησιμοποιήθηκαν τεχνικές γραφών των λευκών ναυαγών που έστελναν εσώκλειστα σε μπουκάλια σημειώματα με την ελπίδα να φτάσουν στα χέρια κάποιου άλλου λευκού για να τα μεταφέρει στις οικογένειές τους. Περιγράφεται όλο το σκηνικό της φρίκης και της τρέλλας των συνεπειών της αποικιοκρατίας. Η γλώσσα των ποιημάτων είναι η Αγγλική με στοιχεία πολλών άλλων πολιτισμών, ακόμη και αρχαϊκών προελληνικών αλφάβητων.
»Η ποιητική απαγγελία συνοδεύεται απο κολάζ φωνών που διαβάζουν τα ποιήματα ντυμένες με ήχους από την καρδιά του σκότους, τη μεγάλη αφρικανική σκοτεινή ενδοχώρα. Εμείς, ως λευκοί αναγνώστες, με πυξίδα τα ποιήματα και τους ήχους περιπλανιώμαστε στην ενδοχώρα του σκοτεινού κήτους προσπαθώντας να καταννοήσουμε, έστω και στο ελάχιστο δυνατό, την μεγάλη αφρικανική περιπέτεια, που είναι και το μεγαλύτερο έγκλημα όλων των εποχών. Στην περιπλάνηση αυτή μάς διασώζει μόνο το Βιβλίο των Βιβλίων, το ιερό κείμενο όλων των εποχών, η Αγία Γραφή, που πεφτει μπροστά στα μάτια μας μετά τον Μεγάλο Σκοτωμό με το ποίημα Deinsular (=η αποπεριφέρεια) που είναι η παραφθορά της Αγγλικής γλώσσας από τις αποικίες, ό,τι διασώζεται από τη Βίβλο, για να μας οδηγήσει τελικά στην Κιβωτό που είναι η Κιβωτός της νέας αποδημίας των Κινέζων εμιγκρέ του εικοστού πρώτου αιώνα.
»Τα κείμενα της Κινεζικής Κιβωτού (=arktexts) αναφέρονται στους σημερινούς Κινέζους απόδημους. Κι εδώ έχουμε ένα ποίημα κολάζ από την «Καλή Γή» της Περλ Μπακ και συνεχίζονται με ποιήματα της διασποράς των Κινέζων εμιγκρέ. Τα ποιήματα διαβάζονται από αφηγητή, ενώ στο βάθος ακούμε πάντα Κινέζους εμιγκρέ να μιλούν ξένες γλώσσες (Αγγλικά, Γαλλικά, Γερμανικά, Ρωσσικά, Βραζιλιάνικα, Ισπανικά, Ελληνικά) με Κινέζικη προφορά. Ετσι διαπλέκονται οι διάφορες Κινεζικές προφορές από Λος Αντζελες, Λονδίνο, Παρίσι, Βερολίνο, Μόσχα, Ρίο Ιανέιρο, Βενεζουέλα, Αθήνα. Επίσης, ακούγονται τυχαίοι αποσπασματικοί θόρυβοι και μουσικές, που ανακαλούν την Κινεζική αγορά. Αναγνωρίσιμος θόρυβος ο Κουρέας της Σεβίλλης του Ροσίνι, ο οποίος συμβολικά δείχνει το διαχρονικό γεωγραφικό ταξείδι της όπερας».
Ο Παναγιώτης Μποσνάκης ξεκίνησε να γράφει ποίηση στα μέσα της δεκαετίας του 1970 με την Σουρρεαλιστική συλλογή «Συσπάσεις των Μυών». Ασκησαν βαθιά επίδραση στην πρώιμη ποίησή του οι ποιητές Ιω. Καρασούτσας, Ν. Εγγονόπουλος, Πάρις Τακόπουλος, Νικόλαος Κάλας και ο Νάνος Βαλαωρίτης. Από το 1982 και μετά στράφηκε προς τους Αμερικανούς ποιητές του Black Mountain Movement, τους ποιητές της San Fransisco Renaissance και τους Γλωσσοκεντρικούς. Ταυτόχρονα επηρρεάστηκε ιδιαίτερα και από την Σημειωτική και την Αποδόμηση (Θεωρία της Λογοτεχνίας) και έφυγε για την Αμερικη να συνεχίσει εκεί την μελέτη και την συγγραφή της ποίησης και τις ακαδημαϊκές του σπουδές.
Από το 1984 εως το 2002 έζησε συνεχώς στην Αμερική όπου ανέπτυξε πλούσια δράση και πέρασε από πολλούς προβληματισμούς. Αρχιζει και γράφει Γλωσσοκεντρική ποίηση με σημαντικώτερη την ποιητική του σύνθεση REDO A που αποτελείται απο οκτώ μέρη και γράφεται μέχρι σήμερα. Παρακολουθεί με ιδιαίτερη προσοχή την ανάπτυξη του Γλωσσοκεντρικού κινήματος στην Αμερικανική ποίηση και έρχεται σε επαφή με τους κυριώτερους εκπροσώπους του. Επίσης την ίδια εποχή γράφει και τα «Λογιώνυμα». Από το 1988 έως το 1990 γράφει κάποιες ποιητικές συλλογές τις οποίες εντάσσει στο ρεύμα του Νεοκοσμοπολιτισμού.
Απο το 1990 έως και σήμερα ασχολείται αποκλειστικά με την Πρωτοπορία και την Μεταπρωτοπορία σε παγκόσμιο επίπεδο τόσο θεωρητικό όσο και ποιητικό. Κυρίως μελετά όχι μόνο την πρωτοπορία του Δυτικού κόσμου αλλά και όλου του υπολοίπου μη Δυτικού κόσμου και είναι ο πρώτος εισηγητής της θεωρίας της πρωτοπορίας των χωρών του Τρίτου Κόσμου. Μεταξύ του 1991 και 1993 γράφει Μινιμαλιστική ποίηση. Μεταξύ 1994 και 1995 γράφει κάποιες σύντομες αλλά σημαντικές ποιητικές συλλογές (Τα Στοιχειώδη, Signification, Ο νο μ ι ν α τ ε, Αιανά Κινέα) που σχετίζονται με την ποίηση του Charles Olson και του George Oppen. Την ίδια εποχή γνωρίζεται με τον Allen Ginsberg τον οποιον ακολουθεί ως φίλος και προσπαθεί να τον πείσει να γράψει δοκίμιο και να δώσει διάλεξη στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον για την Αρχαία Ελληνική Ποίηση.
Ταυτόχρονα γνωρίζεται με τους ποιητες Arkadii Dragomoschenko, Michael Palmer, Jackson MacLow, Anne Waldman και την Lyn Hejinian. Απο το 1996 εως και το 2001 συμμετέχει σε όλα τα συνέδρια των Γλωσσοκεντρικών ποιητών που γίνονται στην Αμερική αλλά και στην Ευρώπη. Ξεχωρίζει ιδιαίτερα το Συνέδριο που ο ίδιος οργανώνει τον Απρίλιο του 1999 στο Πανεπιστήμιο του Μισσούρι με την συμμετοχή προσκεκλημένων από τον χώρο της πρωτοπορίας. Μεταξύ του 1999 και 2003 γράφει την συλλογή «The Raworth Program» αφιερωμένη στον ποιητή Tom Raworth.
Τα τελευταία χρόνια στρέφεται ολοένα και περισσότερο προς την ακουστική ποίηση (sound poetry) και τα δρώμενα. Κυριώτερα έργα του στην κατηγορία αυτή είναι τα εξής: Po’ ems, ιΑ4, XYZ(s), WUDZ, ΙΩΔΗ, SIN GAP OORE LANG/ I SING LUNG, UN CHINA ‘MEN, DO I DARE DISTURB THE UNIVERSE?, YA QUE YO E YO YA O EN Y, MOLLE ALGA SULL’ ACQUA, DRUMPHONICS, DIAPHTHONICS, SATOR, VOCALISSER, E M I G R A P H S και άλλα. Εχει παρουσιάσει δρώμενα στη Νεα Υόρκη και το Σικάγο, όπως επίσης διάβασε και ποίησή του στο ΜΤV και το PBS (στην εκπομπή United States of Poetry). Το 2002 ίδρυσε στην Ελλάδα το Κέντρο Ποίησης για την Πρωτοπορία και την Διαπολιστικότητα στο οποίο συμμετέχουν προσωπικότητες της διεθνούς ποιητικής πρωτοπορίας και το οποίο εχει σαν σκοπό του την μελέτη της πρωτοπορίας και το μέλλον της ποίησης. Επιπλέον έχει διδάξει Νεοελληνική λογοτεχνία και γλώσσα και ποιητική για αρκετά χρόνια στα Πανεπιστήμια του Οχάιο, Πρίνστον και Μισσούρι, έχει γράψει πολλά άρθρα ακαδημαϊκού περιεχομένου για την Ελληνική ποίηση και για θεωρία της λογοτεχνίας και γενικά είναι ένα δραστήριο μέλος της ακαδημαϊκής κοινότητας στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ελλάδα.
Στην ερώτησή μας για το Κέντρο μάς απαντά: «Το Κέντρο Ποίησης για την Πρωτοπορία και την Διαπολιτιστικότητα (Center for Avant-Garde Poetics) είναι το μοναδικό Κέντρο Ποίησης στον κόσμο που εχει ως αποκλειστικό αντικείμενο μελέτης του την ποίηση της πρωτοπορίας. Αμεσος στόχος του Κέντρου είναι η συνεργασία με πανεπιστημιακά ιδρύματα, βιβλιοθήκες και κέντρα ερευνών και κέντρα ποίησης από ολο τον κόσμο, που εστιαζουν το ενδιαφέρον τους στην πειραματική έρευνα του νέου, της νεο-πρωτοπορίας και της έκφρασης του λόγου στην μεταμοντέρνα και την μετά τον μεταμοντερνισμό πρωτοπορία. Εχουμε μία διεθνή επιτροπή από προσωπικότητες της ποίησης και ήδη ξεκινούμε διάφορες συνεργασίες. Ο Βόλος που έχει μία ειδική παράδοση πρωτοπορίας είναι ο γενέθλιος τόπος σ’ αυτή την διεθνή προσπάθεια, γι’ αυτό πρέπει και η πολιτεία και οι εδώ φορείς να μάς βοηθήσουν.»
O ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΠΟΣΝΑΚΗΣ ΕΚΠΡΟΣΩΠΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ 2004 ΣΤΗ BIENNALE ΤΟΥ ΣΑΟ ΠΑΟΛΟ
«Δεν ξέρω αν τελικά γεννήθηκα στη στεριά ή σε κάποια κιβωτό με πολλά βιβλία διαφόρων πολιτισμών που βρέθηκε στον ωκεανό ύστερα από ένα μεγάλο κατακλυσμό», σημειώνει στο περιοδικό μας ο Παναγιώτης Μποσνάκης. Και συνεχίζει: «Μάλλον το δεύτερο, γιατί η γενιά μου πέρασε μέσα από τις εξής απαντοχές και ‘εθνοκαθάρσεις’: πρώτον, πιθανή μετακίνηση από την Κρήτη κατά τον 18ο αιώνα προς την περιοχή της Μπόσνας και από εκεί μετακίνηση στα μέσα του 19ου αιώνα στα ελληνογενή παράλια της Μαύρης Θάλασσας. Από εκεί αρχίζει μία νέα διασπορά πρός όλα τα μήκη και τα πλάτη της γής με την εκδίωξη των Γραικοφώνων από την Μαύρη Θάλασσα. Η οικογένειά μου ακουμπούσε πάντοτε στη διασπορά. Εχει ταξειδέψει σε όλες τις γνωστές θάλασσες του κόσμου. Στην Αμερική, όπου κι αν πήγαινα, έβρισκα παντού συγγενείς. Το ίδιο σήμερα στη Μαύρη Θάλασσα, ακόμη και στο Ισραήλ. Το γεωγραφικό της υλικό φτάνει ως εμάς μέσα από διάφορες άγνωστες αποδημίες». Και συνεχίζει: «Mετά τον εμφύλιο αρχίζει η νέα διασπορά, οι καλύτεροι θείοι μου θυσιάστηκαν στο βωμό των οραμάτων για ένα δικαιότερο κόσμο. Σήμερα θέλουν πολλοί να ξεχάσουμε. Ομως εγώ κουβαλώ την ιστορία μου σε κάθε βήμα, την ξαναγράφω από την αρχή και την κάνω γνωστή στα πέρατα της γής».
«Γεννήθηκα στο Βόλο, σε μία ασπρόμαυρη κοινωνία, το 1960. Θυμάμαι τα τραίνα, τη βροχή, τις μαύρες ομπρέλλες και το λιμάνι. Ο Βόλος είχε πάντα μία αμείωτη παράδοση πρωτοπορίας. Εδώ έζησαν πολλοί πρωτοπόροι άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών, ο Ρήγας Φερραίος, ο Ανθιμος Γαζής, ο Ευαγγελινός Σοφοκλής, ο Ντε Κίρικο, ο Μενέλαος Λουντέμης, ο Δημήτρης Χατζής, ο Κορδάτος, ο Γεώργιος Καρτάλης, ο Βαγγέλης Παπαθανασίου, ο Σπύρος Βραχωρίτης, ο Νίκος Χατζής, ο Κώστας Παπαϊωάννου, η Μιμίκα Κρανάκη, ο Κώστας Ταχτσής, η Μαντώ Αραβαντινού και τόσοι άλλοι. Εγώ θυμάμαι έναν Βόλο, όπου κάθε σπίτι είχε ένα βιολί κι ένα πιάνο…μερικές δεκάδες κινηματογράφους και θέατρα και στα μαθητικά μας χρόνια παίζαμε τη λογοτεχνία στα δάχτυλα…»
Ο Παναγιώτης Μποσνάκης, γεννημένος στο Βόλο το 1960, θα εκπροσωπήσει
την Ελλάδα του 2004 στην κορυφαία διεθνή καλλιτεχνική Biennale του Σάο Πάολο της Βραζιλίας με την ποιητική του συλλογή E M I G R A P H S (=Αποδημιογραφές) με τους συνεργάτες του Χάρη Κοντοσφύρη στα εικαστικά και Βασίλη Κόκκα στη μουσική. Θέμα της φετεινής Biennale που θα διαρκέσει από τον Σεπτέμβριο έως και τον Νοέμβριο είναι «οι ελεύθερες περιοχές» («free territories»). Μία πρόγευση του έργου παρουσιάστηκε στην Αθήνα στην Γκαλερί Cheap Art από τις 1 έως 31 Μαρτίου, έκθεση που σημείωσε ιδιαίτερη επιτυχία. Με την ευκαιρία του σημαντικού αυτού γεγονότος το περιοδικό μας συνάντησε τον Π. Μποσνάκη στην Αθήνα και μίλησε μαζί του. «Το κοινό που μάς ενώνει όλους μας είναι η εμπειρία της διασποράς, αφού εκτός από μένα και οι άλλοι συνεργάτες είναι από το εξωτερικό. Ο Χάρης Κοντοσφύρης γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Κεντρική Αφρική, ο Βασίλης Κόκκας κατάγεται από το Βερολίνο της Γερμανίας και η επιμελήτρια και ιστορικός τέχνης Ειρήνη Σαββανή έχει ζήσει και αυτή στο Παρίσι».
Στην ερώτησή μας για το τί είναι τα EMIGRAPHS, απαντά: «Τα EMIGRAPHS είναι μία σειρά ποιημάτων που έχουν σαν θέμα τους την αποδημία. Χωρίζονται σε δύο ενότητες, το Decolorization (=Aποχρωματισμός), που αναφέρεται στην αποικιοκρατία και την σκλαβιά των μαύρων της Αφρικής, και τα Arktexts (=Τα κείμενα της κιβωτού) που αναφέρονται στη σύγχρονη αποδημία των Κινέζων. Στον Αποχρωματισμό περιγράφεται η διαδικασία μεταλλαγής του χρώματος του ανθρωπίνου δέρματος από μαύρο σε λευκό και πάλι σε μαύρο. Δηλ. η διαδικασία της αποαποικιοποίησης των μαύρων της Αφρικής και της νέας γκετοποίησής τους μέσω των αποδημιών των νέων αποικιών της επανααποικιοποίησης. Βασικό κείμενο που τον ενέπνευσε είναι «η Καρδία του Σκότους» του Τζόζεφ Κόνραντ.
«Για τον Αποχρωματισμό», σημειώνει ο ποιητής, «χρησιμοποιήθηκε ένα τμήμα της αρχικής αφήγησης του Κόνραντ συμπλεκόμενο με αυτοβιογραφικά στοιχεία της δικής μου αποδημίας και στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκαν τεχνικές που έχουν να κάνουν με τις ίδιες εμπειρίες φόνου και εκπολιτισμού των αφρικανών ιθαγενών. Ιδιαίτερα στο ποίημα «Σκοτωμός» όπου περιγράφονται σκηνές μαζικών φόνων των μαύρων. Ακόμη χρησιμοποιήθηκαν τεχνικές γραφών των λευκών ναυαγών που έστελναν εσώκλειστα σε μπουκάλια σημειώματα με την ελπίδα να φτάσουν στα χέρια κάποιου άλλου λευκού για να τα μεταφέρει στις οικογένειές τους. Περιγράφεται όλο το σκηνικό της φρίκης και της τρέλλας των συνεπειών της αποικιοκρατίας. Η γλώσσα των ποιημάτων είναι η Αγγλική με στοιχεία πολλών άλλων πολιτισμών, ακόμη και αρχαϊκών προελληνικών αλφάβητων.
»Η ποιητική απαγγελία συνοδεύεται απο κολάζ φωνών που διαβάζουν τα ποιήματα ντυμένες με ήχους από την καρδιά του σκότους, τη μεγάλη αφρικανική σκοτεινή ενδοχώρα. Εμείς, ως λευκοί αναγνώστες, με πυξίδα τα ποιήματα και τους ήχους περιπλανιώμαστε στην ενδοχώρα του σκοτεινού κήτους προσπαθώντας να καταννοήσουμε, έστω και στο ελάχιστο δυνατό, την μεγάλη αφρικανική περιπέτεια, που είναι και το μεγαλύτερο έγκλημα όλων των εποχών. Στην περιπλάνηση αυτή μάς διασώζει μόνο το Βιβλίο των Βιβλίων, το ιερό κείμενο όλων των εποχών, η Αγία Γραφή, που πεφτει μπροστά στα μάτια μας μετά τον Μεγάλο Σκοτωμό με το ποίημα Deinsular (=η αποπεριφέρεια) που είναι η παραφθορά της Αγγλικής γλώσσας από τις αποικίες, ό,τι διασώζεται από τη Βίβλο, για να μας οδηγήσει τελικά στην Κιβωτό που είναι η Κιβωτός της νέας αποδημίας των Κινέζων εμιγκρέ του εικοστού πρώτου αιώνα.
»Τα κείμενα της Κινεζικής Κιβωτού (=arktexts) αναφέρονται στους σημερινούς Κινέζους απόδημους. Κι εδώ έχουμε ένα ποίημα κολάζ από την «Καλή Γή» της Περλ Μπακ και συνεχίζονται με ποιήματα της διασποράς των Κινέζων εμιγκρέ. Τα ποιήματα διαβάζονται από αφηγητή, ενώ στο βάθος ακούμε πάντα Κινέζους εμιγκρέ να μιλούν ξένες γλώσσες (Αγγλικά, Γαλλικά, Γερμανικά, Ρωσσικά, Βραζιλιάνικα, Ισπανικά, Ελληνικά) με Κινέζικη προφορά. Ετσι διαπλέκονται οι διάφορες Κινεζικές προφορές από Λος Αντζελες, Λονδίνο, Παρίσι, Βερολίνο, Μόσχα, Ρίο Ιανέιρο, Βενεζουέλα, Αθήνα. Επίσης, ακούγονται τυχαίοι αποσπασματικοί θόρυβοι και μουσικές, που ανακαλούν την Κινεζική αγορά. Αναγνωρίσιμος θόρυβος ο Κουρέας της Σεβίλλης του Ροσίνι, ο οποίος συμβολικά δείχνει το διαχρονικό γεωγραφικό ταξείδι της όπερας».
Ο Παναγιώτης Μποσνάκης ξεκίνησε να γράφει ποίηση στα μέσα της δεκαετίας του 1970 με την Σουρρεαλιστική συλλογή «Συσπάσεις των Μυών». Ασκησαν βαθιά επίδραση στην πρώιμη ποίησή του οι ποιητές Ιω. Καρασούτσας, Ν. Εγγονόπουλος, Πάρις Τακόπουλος, Νικόλαος Κάλας και ο Νάνος Βαλαωρίτης. Από το 1982 και μετά στράφηκε προς τους Αμερικανούς ποιητές του Black Mountain Movement, τους ποιητές της San Fransisco Renaissance και τους Γλωσσοκεντρικούς. Ταυτόχρονα επηρρεάστηκε ιδιαίτερα και από την Σημειωτική και την Αποδόμηση (Θεωρία της Λογοτεχνίας) και έφυγε για την Αμερικη να συνεχίσει εκεί την μελέτη και την συγγραφή της ποίησης και τις ακαδημαϊκές του σπουδές.
Από το 1984 εως το 2002 έζησε συνεχώς στην Αμερική όπου ανέπτυξε πλούσια δράση και πέρασε από πολλούς προβληματισμούς. Αρχιζει και γράφει Γλωσσοκεντρική ποίηση με σημαντικώτερη την ποιητική του σύνθεση REDO A που αποτελείται απο οκτώ μέρη και γράφεται μέχρι σήμερα. Παρακολουθεί με ιδιαίτερη προσοχή την ανάπτυξη του Γλωσσοκεντρικού κινήματος στην Αμερικανική ποίηση και έρχεται σε επαφή με τους κυριώτερους εκπροσώπους του. Επίσης την ίδια εποχή γράφει και τα «Λογιώνυμα». Από το 1988 έως το 1990 γράφει κάποιες ποιητικές συλλογές τις οποίες εντάσσει στο ρεύμα του Νεοκοσμοπολιτισμού.
Απο το 1990 έως και σήμερα ασχολείται αποκλειστικά με την Πρωτοπορία και την Μεταπρωτοπορία σε παγκόσμιο επίπεδο τόσο θεωρητικό όσο και ποιητικό. Κυρίως μελετά όχι μόνο την πρωτοπορία του Δυτικού κόσμου αλλά και όλου του υπολοίπου μη Δυτικού κόσμου και είναι ο πρώτος εισηγητής της θεωρίας της πρωτοπορίας των χωρών του Τρίτου Κόσμου. Μεταξύ του 1991 και 1993 γράφει Μινιμαλιστική ποίηση. Μεταξύ 1994 και 1995 γράφει κάποιες σύντομες αλλά σημαντικές ποιητικές συλλογές (Τα Στοιχειώδη, Signification, Ο νο μ ι ν α τ ε, Αιανά Κινέα) που σχετίζονται με την ποίηση του Charles Olson και του George Oppen. Την ίδια εποχή γνωρίζεται με τον Allen Ginsberg τον οποιον ακολουθεί ως φίλος και προσπαθεί να τον πείσει να γράψει δοκίμιο και να δώσει διάλεξη στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον για την Αρχαία Ελληνική Ποίηση.
Ταυτόχρονα γνωρίζεται με τους ποιητες Arkadii Dragomoschenko, Michael Palmer, Jackson MacLow, Anne Waldman και την Lyn Hejinian. Απο το 1996 εως και το 2001 συμμετέχει σε όλα τα συνέδρια των Γλωσσοκεντρικών ποιητών που γίνονται στην Αμερική αλλά και στην Ευρώπη. Ξεχωρίζει ιδιαίτερα το Συνέδριο που ο ίδιος οργανώνει τον Απρίλιο του 1999 στο Πανεπιστήμιο του Μισσούρι με την συμμετοχή προσκεκλημένων από τον χώρο της πρωτοπορίας. Μεταξύ του 1999 και 2003 γράφει την συλλογή «The Raworth Program» αφιερωμένη στον ποιητή Tom Raworth.
Τα τελευταία χρόνια στρέφεται ολοένα και περισσότερο προς την ακουστική ποίηση (sound poetry) και τα δρώμενα. Κυριώτερα έργα του στην κατηγορία αυτή είναι τα εξής: Po’ ems, ιΑ4, XYZ(s), WUDZ, ΙΩΔΗ, SIN GAP OORE LANG/ I SING LUNG, UN CHINA ‘MEN, DO I DARE DISTURB THE UNIVERSE?, YA QUE YO E YO YA O EN Y, MOLLE ALGA SULL’ ACQUA, DRUMPHONICS, DIAPHTHONICS, SATOR, VOCALISSER, E M I G R A P H S και άλλα. Εχει παρουσιάσει δρώμενα στη Νεα Υόρκη και το Σικάγο, όπως επίσης διάβασε και ποίησή του στο ΜΤV και το PBS (στην εκπομπή United States of Poetry). Το 2002 ίδρυσε στην Ελλάδα το Κέντρο Ποίησης για την Πρωτοπορία και την Διαπολιστικότητα στο οποίο συμμετέχουν προσωπικότητες της διεθνούς ποιητικής πρωτοπορίας και το οποίο εχει σαν σκοπό του την μελέτη της πρωτοπορίας και το μέλλον της ποίησης. Επιπλέον έχει διδάξει Νεοελληνική λογοτεχνία και γλώσσα και ποιητική για αρκετά χρόνια στα Πανεπιστήμια του Οχάιο, Πρίνστον και Μισσούρι, έχει γράψει πολλά άρθρα ακαδημαϊκού περιεχομένου για την Ελληνική ποίηση και για θεωρία της λογοτεχνίας και γενικά είναι ένα δραστήριο μέλος της ακαδημαϊκής κοινότητας στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ελλάδα.
Στην ερώτησή μας για το Κέντρο μάς απαντά: «Το Κέντρο Ποίησης για την Πρωτοπορία και την Διαπολιτιστικότητα (Center for Avant-Garde Poetics) είναι το μοναδικό Κέντρο Ποίησης στον κόσμο που εχει ως αποκλειστικό αντικείμενο μελέτης του την ποίηση της πρωτοπορίας. Αμεσος στόχος του Κέντρου είναι η συνεργασία με πανεπιστημιακά ιδρύματα, βιβλιοθήκες και κέντρα ερευνών και κέντρα ποίησης από ολο τον κόσμο, που εστιαζουν το ενδιαφέρον τους στην πειραματική έρευνα του νέου, της νεο-πρωτοπορίας και της έκφρασης του λόγου στην μεταμοντέρνα και την μετά τον μεταμοντερνισμό πρωτοπορία. Εχουμε μία διεθνή επιτροπή από προσωπικότητες της ποίησης και ήδη ξεκινούμε διάφορες συνεργασίες. Ο Βόλος που έχει μία ειδική παράδοση πρωτοπορίας είναι ο γενέθλιος τόπος σ’ αυτή την διεθνή προσπάθεια, γι’ αυτό πρέπει και η πολιτεία και οι εδώ φορείς να μάς βοηθήσουν.»
ΑΠΟΡΙΑ ΠΡΟΣ ΤΑ ΕΘΝΗ (*) Ή ΤΟ ΜΕΤΕΩΡΟ ΒΗΜΑ ΤΟΥ ΕΠΑΝΑΠΑΤΡΙΖΟΜΕΝΟΥ ΕΛΛΗΝΑ
ΑΠΟΡΙΑ ΠΡΟΣ ΤΑ ΕΘΝΗ (*)
Ή ΤΟ ΜΕΤΕΩΡΟ ΒΗΜΑ ΤΟΥ ΕΠΑΝΑΠΑΤΡΙΖΟΜΕΝΟΥ ΕΛΛΗΝΑ
Του Παναγιώτη Μποσνάκη
Kάθε φορά που βρίσκομαι στην Ευρώπη ή στην Αμερική μπορώ να αναπνέω έναν αέρα δημιουργίας και ελευθερίας. Εκεί βλέπεις ότι ο κόσμος προχωρά ακάθεκτος με ταχύτατα βήματα. Για παράδειγμα, πέρυσι είχα την ευχάριστη εμπειρία να γίνω δέκτης μιάς πρόσκλησης εκ μέρους του Πανεπιστημίου Royal Holloway του Λονδίνου που υλοποιούσε πρόσκληση του Υπουργείου Πολιτισμού της Αγγλίας και αναζητούσε άλλους Ευρωπαίους εταίρους. Το πρόγραμμα αφορούσε έρευνα για «ηχητικά περιβάλλοντα και άλλες συναφείς εφαρμογές» («sound landscapes and relevant applications»). Mου ζητήθηκε να αναλάβω το θέμα του «ποιητικού λόγου» σε σχέση με εφαρμογές ήχου συναδέλφων μουσικών. Πρόταση πέρα για πέρα πρωτοποριακή που με δυσκόλεψε πολύ για το επίπεδο των απαιτήσεων που εξέφραζε αλλά όμως και πολύ διδακτική. Κοντά σ’ αυτό έμαθα και για πολλά άλλα ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα που κάνει το Υπουργείο Πολιτισμού της Αγγλίας, προγράμματα που δυστυχώς απέχουν έτη φωτός από τη μίζερη Ελληνική πραγματικότητα. Και να σκεφτεί κανείς ότι πρόκειται για κοινά Ευρωπαϊκά προγράμματα στα οποία θα μπορούσε να συμμετέχει και το Ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού, όμως εδώ η πραγματικότητα είναι εντελώς διαφορετική. Ή να σκεφτεί κανείς πάλι τις διάφορες προσκλήσεις που δεχόμαστε είτε από διεθνείς πολιτιστικούς φορείς ή Πανεπιστήμια του εξωτερικού για διάφορες διεθνείς εκδηλώσεις, όπως, για παράδειγμα, το Αφρικανικό Φεστιβάλ για Performing Arts στο Γιοχάνεσμπουργκ που φιλοξένησε καλλιτέχνες απ’ όλο τον κόσμο ή το ανάλογο φετεινό στη Γκάνα. Στην Ελλάδα όμως τίποτα, κάτι μικροεκδηλώσεις χωρίς κανένα πρόγραμμα και προοπτική που ξοδεύουν τεράστια ποσά για ασχέτους λόγους για διαφήμιση και δημοσιογραφική προβολή.
Τα τελευταία χρόνια μιά καινούργια πραγματικότητα αναδύεται στην Ευρώπη. Ολο και περισσότερο κάνουν την εμφάνισή τους νέα Πανεπιστημιακά ιδρύματα με έντονο διεπιστημονικό και διαπολιτισμικό χαρακτήρα και περιεχόμενο σπουδών. Πανεπιστήμια που συνήθως παρουσιάζονται ιδιαιτέρως δεκτικά σε καινοτόμες δραστηριότητες και στα οποία συχνά διδάσκουν κάποια από τα καλύτερα μυαλά της Ευρώπης, τουλάχιστον αν κρίνω από τους τομείς των Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών επιστημών. Με εξαίρεση την Ελλάδα και μία ή δύο ακόμη χώρες, όλες οι υπόλοιπες έχουν τουλάχιστον ένα τέτοιο διεθνές Πανεπιστήμιο. Η Αγγλία είναι η χώρα που έχει ξεφύγει προς τα μπρός με το να έχει επινοήσει μία ιδιαίτερα ελαστική και παραγωγική πολιτική για τα Πανεπιστήμιά της. Εκτός από το Royal Holloway μπορεί να δεί κανείς το Central School of Speech and Drama του Λονδίνου, το Goldsmiths, το King’s και το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου που παρέχουν ένα μεγάλο κύκλο αξιοζήλευτων προγραμμάτων, το College de France στο Παρίσι, το Πανεπιστήμιο της Μάλτας, το Charles στην Πράγα, το Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο στη Φλωρεντία, το Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου στην Τουρκία, το Αμερικάνικο Πανεπιστήμιο και το New European College στη γειτονική Βουλγαρία και, τέλος, το Ερευνητικό Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο στην Ελβετία, Πανεπιστήμιο εξ’ ολοκλήρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης που ίσως να εξελιχθεί σε ένα από τα κορυφαία της Ευρώπης. Κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών των ιδρυμάτων είναι η διδασκαλία στην Αγγλική γλώσσα και το διεθνές καθηγητικό και φοιτητικό δυναμικό. Και όπως είπαμε ήδη, η προσδεκτικότητα στις καινοτομίες και τις πρωτοποριακές αντιλήψεις.
Η γνωστή πενιχρή πανεπιστημιακή πραγματικότητα στην Eλλάδα σε συνδυασμό με τον κακώς εννοούμενο κρατισμό, οι καθηγητικές κλίκες και η δημοσιουπαλληλική νοοτροπία είναι μερικά μόνον και ίσως από τα πιό χονδροειδή προβλήματα που δεν θ’ αφήσουν τη χώρα μας να απολαύσει μία τέτοια παιδεία. Λέω μερικά, γιατί δυστυχώς υπάρχουν πολλές και βαθύτερες αιτίες, όπως πολιτισμικές και ιδεολογικές, που δεν μπορούν να ανεχθούν μία ελεύθερη, ζωντανή και αξιοκρατική παιδεία. Πώς θα μπορούσε άλλωστε το Ελληνικό Πανεπιστήμιο εάν έστω και για την πιό χαμηλή βαθμίδα ενός part-time λέκτορα έπρεπε να κάνει διεθνή διαγωνισμό από τουλάχιστον ένα χρόνο πρίν και να δεχτεί αιτήσεις από οποιοδήποτε μέρος της γής, όταν ο κάθε καθηγητής προσπαθεί να καπελώσει με χίλιους-δυό τρόπους το τμήμα και να επιβάλλει τον κολλητό του ή την φιλενάδα του έστω και με κάποια ανταλλάγματα προς κάποιο συνάδελφό του, ακόμη κι αν το εν λόγω άτομο δεν διαθέτει ούτε καν τα στοιχειώδη προσόντα, τότε θα προσαρμόσουν τη θέση στο άτομο (δες φωτογραφικές προσλήψεις που είναι και οι πιό πολλές άλλωστε) και όταν τις θέσεις δεν τις διαφημίζουν συνήθως πουθενά παρά μόνον τις κρεμούν σε χαρτιά μες το κατακαλόκαιρο Ιούλιο μήνα στο κυλικείο της σχολής ή σε κάποιο διάδρομο; Αυτή είναι η ζοφερή Ελληνική ιδιαιτερότητα, η εξαίρεση του κανόνα, η ακαδημαϊκή φαυλότητα και διαφθορά.
Μπροστά σ΄αυτή την κατάσταση, ένα καινούργιο φαινόμενο αρχίζει και κάνει την εμφάνισή του στη χώρα μας. Οι πιό καλοί νεώτεροι επιστήμονές μας αρχίζουν να προσβλέπουν για δουλειά στο εξωτερικό, όπου και η αξιοκρατία είναι εξασφαλισμένη και οι συνθήκες πιό αξιοπρεπείς. Εχει αρχίσει να είναι συνηθισμένο το φαινόμενο κάποιος να μένει στην Αθήνα αλλά να εργάζεται στο Λονδίνο ή στο Παρίσι. Μετά το 2004 σχεδόν όλη η αφρόκρεμα του νεώτερου Ελληνικού επιστημονικού και τεχνολογικού δυναμικού έχει μεταναστεύσει στην Ευρώπη για εργασία. Και στην Ελλάδα ποιοί μένουν; Απλά όσοι έχουν λιγώτερα προσόντα, μέσον, κάποιον συγγενή που θα τους βολέψει στο δημόσιο, ή κάποιο οικογενειακό κώλυμα. Υπάρχουν βεβαίως και καμιά εκατοστή Εδρες Νεοελληνικών Σπουδών σε διάφορα Πανεπιστήμια του εξωτερικού. Απ’ αυτές οι περισσότερες φυτοζωούν και λίγες πραγματικά μπορούν και παράγουν σοβαρή δουλειά. Βοήθεια ουσιαστική από την Ελλάδα καμιά, σχεδιασμός μηδέν, άγνοια πλήρης! Ή πάλι να σκεφτεί κανείς ότι η Ελλάδα σήμερα διαθέτει αναλογικά τα περισσότερα μεταπτυχιακά και διδακτορικά διπλώματα στην Ευρώπη, έχει την πρωτειά στην απόδοση της εκπαίδευσης, αποτέλεσμα το οποίο επετεύχθη χάρις στα μεγάλα ποσά που έχει ξοδέψει η κάθε Ελληνική οικογένεια για να στείλει τα παιδιά της να μορφωθούν σε κάποιο μεγάλο Πανεπιστήμιο του εξωτερικού. Και όλο αυτό το υπερπολύτιμο κεφάλαιο η Κυβέρνηση το μετατρέπει σε ακαδημαϊκό προλεταριάτο. Προκαλεί λύπη, αλλά πρέπει να το πούμε μήπως και ξυπνήσει κάποιος και φιλοτιμηθεί. Η Κυβέρνηση είχε έτοιμο το πιάτο το 2004, παρέλαβε ένα τεράστιο επιστημονικό δυναμικό το οποίο αγνόησε επιδεικτικά, το περιθωριοποίησε και το εξευτέλισε. Είκοσι χρόνια αγώνων και προσπαθειών του πιό πολύτιμου κομματιού της Ελληνικής νεολαίας μαζί με τους αγώνες των οικογενειών τους για να στηρίξουν οικονομικά αυτά τα παιδιά στο δύσκολο αγώνα τους πήγαν όλα χαμένα. Εμείς τους λέμε ότι δεν έχουν το δικαίωμα να το κάνουν αυτό. Τους αποδοκιμάζουμε έντονα και τους επιστρέφουμε τη ντροπή. Το μόνο που χρειαζόταν ήταν αξιοκρατία, να αξιοποιηθεί ο καθένας στην κατάλληλη θέση και η Ελληνική κοινωνία θα πήγαινε μπροστά.
Και κάτι ακόμα: πρίν μερικά χρόνια προτείναμε την ίδρυση του Διεθνούς Κέντρου Ποίησης για την Πρωτοπορία και τη Διαπολιτιστικότητα και μάλιστα η έδρα του να βρίσκεται στην Ελλάδα και όχι σε άλλη Ευρωπαϊκή χώρα. Δύο από τα ιδρυτικά μέλη του Κέντρου ήταν οι ποιητές Άλεν Γκίνσμπεργκ και Οκτάβιο Πάζ οι οποίοι ήθελαν η Ελλάδα να γίνει το κέντρο της ποίησης και όχι η Αμερική. Ο γράφων από προσωπική εμπειρία ήξερε τη μαγεία που θα μπορούσε να ασκήσει η άγρια ομορφιά και το απέραντο γαλάζιο του Πηλίου στους ξένους λογοτέχνες. Γνώριζε τη δύναμη του τοπίου για την έμπνευση και την ομορφιά του ποιητικού λόγου. Δεν βρήκαμε εκεί ανταπόκριση. Σκεφτήκαμε την Σαντορίνη, βρήκαμε άκρη εκεί αλλά δεν θέλαμε να εγκαταλείψουμε την ιδέα του όμορφου Πηλίου. Βρήκαμε ανταπόκριση στην Ευρώπη, αλλά πάλι δεν θέλαμε να εγκαταλείψουμε την συμβολική ιδέα της Ελλάδας. Να σκεφτεί κανείς ότι πρόκειται για το μοναδικό κέντρο μελέτης και έρευνας της λογοτεχνικής πρωτοπορίας στον κόσμο, το μοναδικό στο είδος του. Σήμερα με το κέντρο είναι συνδεδεμένοι συνάδελφοι από τουλάχιστον πενήντα Πανεπιστήμια από διαφορετικές χώρες και αρκετές εκατοντάδες ποιητές της πρωτοπορίας απ’ όλο τον κόσμο, ενώ έχουμε εντοπίσει πάνω από 6000 ποιητές της πρωτοπορίας σε όλο τον κόσμο και κυρίως στις υπό ανάπτυξη χώρες. Στα άμεσα πλάνα μας είναι να ξεκινήσουμε συνεργασίες με κάποια από τα παραπάνω Πανεπιστήμια είτε προσφέροντας πιλοτικά μαθήματα είτε οργανώνοντας κάποια σεμινάρια ή συμπόσια, καθώς επίσης να καθιερώσουμε και δίκτυα ποιητών σε διάφορες χώρες. Τελικά το Κέντρο Ποίησης για την Πρωτοπορία και τη Διαπολιτιστικότητα δεν θα πάει στα αζήτητα, όπως η προσπάθεια του κορυφαίου Νίκου Σκαλκώτα για την Ελληνική Μουσική ή του Γκρέγκορυ Μαρκόπουλου για τον Κινηματογράφο ή του εργαστηρίου σύγχρονης μουσικής του Ιάννη Ξενάκη. Σήμερα οι συνθήκες είναι διαφορετικές και δεν είμαστε τόσο μόνοι. Υπάρχουν διέξοδοι όσο οι φίλοι μας τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό καθημερινά αυξάνονται.
(*) Δανείζομαι τον τίτλο «Απορία προς τα Έθνη» από το ομώνυμο έργο του Πάρι Τακόπουλου όπου με σκωπτική ρητορεία περιγράφει την πορεία των Ελλήνων προς τη Δύση.
Ο Παναγιώτης Μποσνάκης είναι Καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας, πρώην Σύμβουλος στο Υπουργείο Εξωτερικών και ιδρυτής του Κέντρου Ποίησης για την Πρωτοπορία και την Διαπολιτιστικότητα.
Ή ΤΟ ΜΕΤΕΩΡΟ ΒΗΜΑ ΤΟΥ ΕΠΑΝΑΠΑΤΡΙΖΟΜΕΝΟΥ ΕΛΛΗΝΑ
Του Παναγιώτη Μποσνάκη
Kάθε φορά που βρίσκομαι στην Ευρώπη ή στην Αμερική μπορώ να αναπνέω έναν αέρα δημιουργίας και ελευθερίας. Εκεί βλέπεις ότι ο κόσμος προχωρά ακάθεκτος με ταχύτατα βήματα. Για παράδειγμα, πέρυσι είχα την ευχάριστη εμπειρία να γίνω δέκτης μιάς πρόσκλησης εκ μέρους του Πανεπιστημίου Royal Holloway του Λονδίνου που υλοποιούσε πρόσκληση του Υπουργείου Πολιτισμού της Αγγλίας και αναζητούσε άλλους Ευρωπαίους εταίρους. Το πρόγραμμα αφορούσε έρευνα για «ηχητικά περιβάλλοντα και άλλες συναφείς εφαρμογές» («sound landscapes and relevant applications»). Mου ζητήθηκε να αναλάβω το θέμα του «ποιητικού λόγου» σε σχέση με εφαρμογές ήχου συναδέλφων μουσικών. Πρόταση πέρα για πέρα πρωτοποριακή που με δυσκόλεψε πολύ για το επίπεδο των απαιτήσεων που εξέφραζε αλλά όμως και πολύ διδακτική. Κοντά σ’ αυτό έμαθα και για πολλά άλλα ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα που κάνει το Υπουργείο Πολιτισμού της Αγγλίας, προγράμματα που δυστυχώς απέχουν έτη φωτός από τη μίζερη Ελληνική πραγματικότητα. Και να σκεφτεί κανείς ότι πρόκειται για κοινά Ευρωπαϊκά προγράμματα στα οποία θα μπορούσε να συμμετέχει και το Ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού, όμως εδώ η πραγματικότητα είναι εντελώς διαφορετική. Ή να σκεφτεί κανείς πάλι τις διάφορες προσκλήσεις που δεχόμαστε είτε από διεθνείς πολιτιστικούς φορείς ή Πανεπιστήμια του εξωτερικού για διάφορες διεθνείς εκδηλώσεις, όπως, για παράδειγμα, το Αφρικανικό Φεστιβάλ για Performing Arts στο Γιοχάνεσμπουργκ που φιλοξένησε καλλιτέχνες απ’ όλο τον κόσμο ή το ανάλογο φετεινό στη Γκάνα. Στην Ελλάδα όμως τίποτα, κάτι μικροεκδηλώσεις χωρίς κανένα πρόγραμμα και προοπτική που ξοδεύουν τεράστια ποσά για ασχέτους λόγους για διαφήμιση και δημοσιογραφική προβολή.
Τα τελευταία χρόνια μιά καινούργια πραγματικότητα αναδύεται στην Ευρώπη. Ολο και περισσότερο κάνουν την εμφάνισή τους νέα Πανεπιστημιακά ιδρύματα με έντονο διεπιστημονικό και διαπολιτισμικό χαρακτήρα και περιεχόμενο σπουδών. Πανεπιστήμια που συνήθως παρουσιάζονται ιδιαιτέρως δεκτικά σε καινοτόμες δραστηριότητες και στα οποία συχνά διδάσκουν κάποια από τα καλύτερα μυαλά της Ευρώπης, τουλάχιστον αν κρίνω από τους τομείς των Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών επιστημών. Με εξαίρεση την Ελλάδα και μία ή δύο ακόμη χώρες, όλες οι υπόλοιπες έχουν τουλάχιστον ένα τέτοιο διεθνές Πανεπιστήμιο. Η Αγγλία είναι η χώρα που έχει ξεφύγει προς τα μπρός με το να έχει επινοήσει μία ιδιαίτερα ελαστική και παραγωγική πολιτική για τα Πανεπιστήμιά της. Εκτός από το Royal Holloway μπορεί να δεί κανείς το Central School of Speech and Drama του Λονδίνου, το Goldsmiths, το King’s και το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου που παρέχουν ένα μεγάλο κύκλο αξιοζήλευτων προγραμμάτων, το College de France στο Παρίσι, το Πανεπιστήμιο της Μάλτας, το Charles στην Πράγα, το Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο στη Φλωρεντία, το Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου στην Τουρκία, το Αμερικάνικο Πανεπιστήμιο και το New European College στη γειτονική Βουλγαρία και, τέλος, το Ερευνητικό Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο στην Ελβετία, Πανεπιστήμιο εξ’ ολοκλήρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης που ίσως να εξελιχθεί σε ένα από τα κορυφαία της Ευρώπης. Κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών των ιδρυμάτων είναι η διδασκαλία στην Αγγλική γλώσσα και το διεθνές καθηγητικό και φοιτητικό δυναμικό. Και όπως είπαμε ήδη, η προσδεκτικότητα στις καινοτομίες και τις πρωτοποριακές αντιλήψεις.
Η γνωστή πενιχρή πανεπιστημιακή πραγματικότητα στην Eλλάδα σε συνδυασμό με τον κακώς εννοούμενο κρατισμό, οι καθηγητικές κλίκες και η δημοσιουπαλληλική νοοτροπία είναι μερικά μόνον και ίσως από τα πιό χονδροειδή προβλήματα που δεν θ’ αφήσουν τη χώρα μας να απολαύσει μία τέτοια παιδεία. Λέω μερικά, γιατί δυστυχώς υπάρχουν πολλές και βαθύτερες αιτίες, όπως πολιτισμικές και ιδεολογικές, που δεν μπορούν να ανεχθούν μία ελεύθερη, ζωντανή και αξιοκρατική παιδεία. Πώς θα μπορούσε άλλωστε το Ελληνικό Πανεπιστήμιο εάν έστω και για την πιό χαμηλή βαθμίδα ενός part-time λέκτορα έπρεπε να κάνει διεθνή διαγωνισμό από τουλάχιστον ένα χρόνο πρίν και να δεχτεί αιτήσεις από οποιοδήποτε μέρος της γής, όταν ο κάθε καθηγητής προσπαθεί να καπελώσει με χίλιους-δυό τρόπους το τμήμα και να επιβάλλει τον κολλητό του ή την φιλενάδα του έστω και με κάποια ανταλλάγματα προς κάποιο συνάδελφό του, ακόμη κι αν το εν λόγω άτομο δεν διαθέτει ούτε καν τα στοιχειώδη προσόντα, τότε θα προσαρμόσουν τη θέση στο άτομο (δες φωτογραφικές προσλήψεις που είναι και οι πιό πολλές άλλωστε) και όταν τις θέσεις δεν τις διαφημίζουν συνήθως πουθενά παρά μόνον τις κρεμούν σε χαρτιά μες το κατακαλόκαιρο Ιούλιο μήνα στο κυλικείο της σχολής ή σε κάποιο διάδρομο; Αυτή είναι η ζοφερή Ελληνική ιδιαιτερότητα, η εξαίρεση του κανόνα, η ακαδημαϊκή φαυλότητα και διαφθορά.
Μπροστά σ΄αυτή την κατάσταση, ένα καινούργιο φαινόμενο αρχίζει και κάνει την εμφάνισή του στη χώρα μας. Οι πιό καλοί νεώτεροι επιστήμονές μας αρχίζουν να προσβλέπουν για δουλειά στο εξωτερικό, όπου και η αξιοκρατία είναι εξασφαλισμένη και οι συνθήκες πιό αξιοπρεπείς. Εχει αρχίσει να είναι συνηθισμένο το φαινόμενο κάποιος να μένει στην Αθήνα αλλά να εργάζεται στο Λονδίνο ή στο Παρίσι. Μετά το 2004 σχεδόν όλη η αφρόκρεμα του νεώτερου Ελληνικού επιστημονικού και τεχνολογικού δυναμικού έχει μεταναστεύσει στην Ευρώπη για εργασία. Και στην Ελλάδα ποιοί μένουν; Απλά όσοι έχουν λιγώτερα προσόντα, μέσον, κάποιον συγγενή που θα τους βολέψει στο δημόσιο, ή κάποιο οικογενειακό κώλυμα. Υπάρχουν βεβαίως και καμιά εκατοστή Εδρες Νεοελληνικών Σπουδών σε διάφορα Πανεπιστήμια του εξωτερικού. Απ’ αυτές οι περισσότερες φυτοζωούν και λίγες πραγματικά μπορούν και παράγουν σοβαρή δουλειά. Βοήθεια ουσιαστική από την Ελλάδα καμιά, σχεδιασμός μηδέν, άγνοια πλήρης! Ή πάλι να σκεφτεί κανείς ότι η Ελλάδα σήμερα διαθέτει αναλογικά τα περισσότερα μεταπτυχιακά και διδακτορικά διπλώματα στην Ευρώπη, έχει την πρωτειά στην απόδοση της εκπαίδευσης, αποτέλεσμα το οποίο επετεύχθη χάρις στα μεγάλα ποσά που έχει ξοδέψει η κάθε Ελληνική οικογένεια για να στείλει τα παιδιά της να μορφωθούν σε κάποιο μεγάλο Πανεπιστήμιο του εξωτερικού. Και όλο αυτό το υπερπολύτιμο κεφάλαιο η Κυβέρνηση το μετατρέπει σε ακαδημαϊκό προλεταριάτο. Προκαλεί λύπη, αλλά πρέπει να το πούμε μήπως και ξυπνήσει κάποιος και φιλοτιμηθεί. Η Κυβέρνηση είχε έτοιμο το πιάτο το 2004, παρέλαβε ένα τεράστιο επιστημονικό δυναμικό το οποίο αγνόησε επιδεικτικά, το περιθωριοποίησε και το εξευτέλισε. Είκοσι χρόνια αγώνων και προσπαθειών του πιό πολύτιμου κομματιού της Ελληνικής νεολαίας μαζί με τους αγώνες των οικογενειών τους για να στηρίξουν οικονομικά αυτά τα παιδιά στο δύσκολο αγώνα τους πήγαν όλα χαμένα. Εμείς τους λέμε ότι δεν έχουν το δικαίωμα να το κάνουν αυτό. Τους αποδοκιμάζουμε έντονα και τους επιστρέφουμε τη ντροπή. Το μόνο που χρειαζόταν ήταν αξιοκρατία, να αξιοποιηθεί ο καθένας στην κατάλληλη θέση και η Ελληνική κοινωνία θα πήγαινε μπροστά.
Και κάτι ακόμα: πρίν μερικά χρόνια προτείναμε την ίδρυση του Διεθνούς Κέντρου Ποίησης για την Πρωτοπορία και τη Διαπολιτιστικότητα και μάλιστα η έδρα του να βρίσκεται στην Ελλάδα και όχι σε άλλη Ευρωπαϊκή χώρα. Δύο από τα ιδρυτικά μέλη του Κέντρου ήταν οι ποιητές Άλεν Γκίνσμπεργκ και Οκτάβιο Πάζ οι οποίοι ήθελαν η Ελλάδα να γίνει το κέντρο της ποίησης και όχι η Αμερική. Ο γράφων από προσωπική εμπειρία ήξερε τη μαγεία που θα μπορούσε να ασκήσει η άγρια ομορφιά και το απέραντο γαλάζιο του Πηλίου στους ξένους λογοτέχνες. Γνώριζε τη δύναμη του τοπίου για την έμπνευση και την ομορφιά του ποιητικού λόγου. Δεν βρήκαμε εκεί ανταπόκριση. Σκεφτήκαμε την Σαντορίνη, βρήκαμε άκρη εκεί αλλά δεν θέλαμε να εγκαταλείψουμε την ιδέα του όμορφου Πηλίου. Βρήκαμε ανταπόκριση στην Ευρώπη, αλλά πάλι δεν θέλαμε να εγκαταλείψουμε την συμβολική ιδέα της Ελλάδας. Να σκεφτεί κανείς ότι πρόκειται για το μοναδικό κέντρο μελέτης και έρευνας της λογοτεχνικής πρωτοπορίας στον κόσμο, το μοναδικό στο είδος του. Σήμερα με το κέντρο είναι συνδεδεμένοι συνάδελφοι από τουλάχιστον πενήντα Πανεπιστήμια από διαφορετικές χώρες και αρκετές εκατοντάδες ποιητές της πρωτοπορίας απ’ όλο τον κόσμο, ενώ έχουμε εντοπίσει πάνω από 6000 ποιητές της πρωτοπορίας σε όλο τον κόσμο και κυρίως στις υπό ανάπτυξη χώρες. Στα άμεσα πλάνα μας είναι να ξεκινήσουμε συνεργασίες με κάποια από τα παραπάνω Πανεπιστήμια είτε προσφέροντας πιλοτικά μαθήματα είτε οργανώνοντας κάποια σεμινάρια ή συμπόσια, καθώς επίσης να καθιερώσουμε και δίκτυα ποιητών σε διάφορες χώρες. Τελικά το Κέντρο Ποίησης για την Πρωτοπορία και τη Διαπολιτιστικότητα δεν θα πάει στα αζήτητα, όπως η προσπάθεια του κορυφαίου Νίκου Σκαλκώτα για την Ελληνική Μουσική ή του Γκρέγκορυ Μαρκόπουλου για τον Κινηματογράφο ή του εργαστηρίου σύγχρονης μουσικής του Ιάννη Ξενάκη. Σήμερα οι συνθήκες είναι διαφορετικές και δεν είμαστε τόσο μόνοι. Υπάρχουν διέξοδοι όσο οι φίλοι μας τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό καθημερινά αυξάνονται.
(*) Δανείζομαι τον τίτλο «Απορία προς τα Έθνη» από το ομώνυμο έργο του Πάρι Τακόπουλου όπου με σκωπτική ρητορεία περιγράφει την πορεία των Ελλήνων προς τη Δύση.
Ο Παναγιώτης Μποσνάκης είναι Καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας, πρώην Σύμβουλος στο Υπουργείο Εξωτερικών και ιδρυτής του Κέντρου Ποίησης για την Πρωτοπορία και την Διαπολιτιστικότητα.
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤA ΤΟΠΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΔΥΣΤΟΠΙΑΣ
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤA
ΤΟΠΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΔΥΣΤΟΠΙΑΣ
Του Παναγιώτη Μποσνάκη
Βρίσκομαι ανάμεσα σε τρία Συνέδρια αυτές τις ημέρες. Ο Μάιος είναι ο μήνας των Συνεδρίων για τα Πανεπιστήμια, αφού τον μήνα αυτό στριμώχνουν ό,τι δεν πρόλαβαν να κάνουν την υπόλοιπη χρονιά. Τελικά τί γνώση παράγεται στην Ελλάδα; ποιό είναι το πολιτισμικό και αξιακό σύστημα που βρίσκεται πίσω από την παραγωγή γνώσης στη χώρα μας; και όταν μία κυβέρνηση οδεύει προς το τέλος της θητείας της τί απολογισμό μπορεί να κάνει για την ποιότητα της ανώτατης παιδείας και του πολιτισμού; Την εβδομάδα αυτή έγραφα συνεχώς εισηγήσεις για τα παραπάνω Συνέδρια αλλά και πολλές άλλες σκέψεις μού πέρασαν από το μυαλό, σκέψεις που είχα την ευκαιρία να μοιραστώ και με συναδέλφους άλλων χωρών. Πού οδεύει η λογοτεχνία στη σημερινή ηλεκτρονική εποχή; ποιά μορφή μπορούν να έχουν οι λογοτεχνικές σπουδές στο μέλλον;
Το διεθνές Συνέδριο στο Πανεπιστήμιο της Τιμισοάρα της Ρουμανίας αφορούσε το παρόν και το μέλλον της Αγγλικής και Αμερικανικής λογοτεχνίας μαζεύοντας πάνω από εκατό ομιλητές από Ευρώπη και Αμερική. Τη Ρουμανία την είχα πρωτογνωρίσει πριν λίγους μήνες και πραγματικά ήταν μιά χώρα πιό σημαντική απ’ ό,τι την φανταζόμουν. Πέρα από το ζωντανό Ελληνικό κομμάτι στα πέριξ του Βουκουρεστίου και του Δούναβη, υπάρχει και κάτι άλλο: το πείσμα και το πάθος για τη πρόοδο και το καινούργιο. Το Υπουργείο Πολιτισμού της Ρουμανίας είναι το μοναδικό στο κόσμο που συνειδητά και στρατηγικά προωθεί τη λογοτεχνική πρωτοπορία. Μία ολόκληρη λογοτεχνική παράδοση από το 1930 και εντεύθεν έχει αφιερωθεί στην αναζήτηση του καινούργιου και στην περιφρονητική απόρριψη των κατεστημένων θεσμών. Από την Ρουμανία ήξερα το έργο του Andrei Godrescu που ζεί στην Αμερική, τον Tristan Tzara, τον Gherasim Luca και τον Εμινέσκου, τώρα προστέθηκαν πολλοί άλλοι, όπως ο Nikolae Tzone, o Gellu Maum, o Geo Bogza, o Victor Brauner κ.λ.π. Ως Έλληνας που νοιάζεται για όλα αυτά τα θέματα αντιλαμβάνομαι ότι η χώρα αυτή πρόκειται να με απασχολήσει αρκετά στο μέλλον.
Επόμενος σταθμός το Παρίσι. Το Φεστιβάλ Ηλεκτρονικής Ποίησης γίνεται φέτος για πρώτη χρονιά εκτός Αμερικής και διάλεξαν το Παρίσι. Πολλές οι συμμετοχές και τα σημαντικά ονόματα κυρίως γνωστών συναδέλφων από την Αμερική, μόλις που πρόλαβα να τους στείλω μία συνεργασία τελευταία στιγμή. Σχεδόν όλα τα γνωστά ονόματα ηλεκτρονικής ποίησης βρίσκονταν εκεί: o Εdouardo Kac, o Clemente Padin, o Lawrence Upton, o Chris Funkhauser, o Jim Andrews και πολλοί άλλοι. Παρίσι και Βερολίνο αποτελούν τα Ευρωπαϊκά κέντρα όσον αφορά την ηλεκτρονική τέχνη. Χαρακτηριστικοί οι διάλογοι που έγιναν τους τελευταίους τρείς μήνες, οι σκέψεις και οι προβληματισμοί για μία σειρά από θεωρητικά ζητήματα. Τρίτο και τελευταίο γεγονός το VideoDance 2007 στην Αθήνα και την Θεσσαλονίκη. Κι εδώ συνωστισμός από μία νεολαία που προσπαθεί ν’ αρπάξει κάτι, να πιαστεί απ’ όπου μπορεί, αβοήθητη τελείως από το Ελληνικό σύστημα. Στην πειθαρχία και την υπευθυνότητα των ξένων αντιπαραθέτει κανείς την προχειρότητα και τον αυτοσχεδιασμό των Ελλήνων. Όλοι μαζί χωρίς σχεδιασμό, χωρίς προοπτική, σκοπός μας ο εύκολος εντυπωσιασμός του διπλανού μας. Από τέτοιου είδους φεστιβάλ στην Ελλάδα έχω αποκομίσει μία πολύ αρνητική εικόνα. Καμία συζήτηση δεν γίνεται, κανένας προγραμματισμός, τα πάντα περιστρέφονται γύρω από την εφήμερη προβολή. Οι οργανωτές που συνήθως είναι ένα ή δύο το πολύ άτομα προσπαθούν φιλότιμα, καταβάλλουν τεράστια προσπάθεια, το Υπουργείο τους έχει στο φλού μέχρι και την τελευταία μέρα με αποτέλεσμα να μην ξέρουν τί ακριβώς να κάνουν αλλά λείπει ακόμη και η υποδομή. Γιατί πώς γίνεται να κάνεις ένα τέτοιο Φεστιβάλ χωρίς μία σοβαρή επιστημονική επιτροπή; ποιός θα εγγυηθεί για την επιστημονική εγκυρότητα;
Έρχομαι τώρα σε κάποια από τα μείζονα ζητήματα που παρατήρησα. Στους νέους αυτούς ανθρώπους που καλώς ασχολούνται με την ηλεκτρονική τέχνη τους λείπει κυρίως η βαθύτερη φιλοσοφική και ανθρωπιστική παιδεία αλλά ακόμα και η ίδια η γνώση της πρωτοποριακής λογοτεχνίας. Φταίει βεβαίως το Πανεπιστήμιο, αφού τα περισσότερα λογοτεχνικά τμήματα μένουν προσκολλημένα σε παραδοσιακά και ξεπερασμένα θέματα. Φταίει ακόμη η απουσία της θεωρίας της λογοτεχνίας από τις νεώτερες γενιές που αποφοίτησαν τα τελευταία δέκα χρόνια. Φταίει ακόμη το γενικώτερο αντιδραστικό κλίμα που υπάρχει γύρω από το θεσμικό πλαίσιο. Με αποτέλεσμα να παρατηρείται μία μονομέρεια και μία επιπολαιότητα που καταλήγει να γίνεται δογματική. Οι περισσότεροι μπήκαν μέσα στο κλίμα αυτό από μόδα ή γιατί είδαν το έργο άλλων. Δυσκολεύομαι να βρώ άτομα που μπήκαν από πολύ ουσιαστικό λόγο, γιατί αν συνέβαινε αυτό και την ιστορία της πρωτοπορίας θα σέβονταν αλλά και την χρησιμότητα των ιδίων τους των έργων θα αναζητούσαν. Υπάρχει επιφάνεια σε πολλούς από αυτούς, δεν αναζητούν τη ρήξη, την ανατροπή, την αλλαγή από κάτι αλλά μάλλον την αναγνώριση, το βόλεμα και την διασκέδαση.
Στην πραγματικότητα η σημερινή ηλεκτρονική ποίηση προϋποθέτει τρία ιστορικά στάδια. Πρώτον, γύρω στο 1968 με την ηλεκτρονική μουσική του John Cage, του Ιάννη Ξενάκη, του Scelsi, του Νοno, του Berio μέχρι την ελεύθερη Τζάζ του Braxton και τους Μινιμαλιστές. Το δεύτερο στάδιο τοποθετείται γύρω στο 1981-83 με την στροφή της θεωρίας της λογοτεχνίας και της ποιητικής προς την ηλεκτρονική τέχνη. Εδώ έχουμε την Perloff, τον Βernstein, τον Μac Low, τον Κοstelanetz, την ηλεκτροακουστική μουσική του Winham Laboratory και τον Paul Lansky, τις όπερες του Phillip Glass και ένα κομμάτι της Γλωσσοκεντρικής ποίησης. Στο ίδιο ρεύμα πρέπει να προσθέσουμε και πολλούς άλλους μουσικούς, όπως την Kaja Saariaho, τον Magnus Linberg, την Sofia Gubaidulina, τους Arditti Quartet και δεκάδες άλλους. Το τρίτο στάδιο είναι μετά το 1996 με την χρήση του διαδικτύου και την ανάπτυξη της Webart αλλά και γενικώτερα της Digital art. Εδώ μπαίνουν όλοι όσοι συμμετείχαν στο Παρίσι. Τα άτομα αυτά έχουν τον ενθουσιασμό και τις απαραίτητες τεχνικές γνώσεις, όμως τους λείπει η εικόνα ενός συγκροτημένου συστήματος. Δεν έχουν αντιληφθεί ότι η πρωτοπορία τα τελευταία 60 χρόνια έχει θέσει εκατοντάδες σημαντικά ερωτήματα που ακόμη δεν έχουμε διερευνήσει. Ο Εdouardo Kac θέλει να είναι αρχηγός ενός κινήματος χωρίς να γνωρίζει την ιστορία του. Γιατί πώς να κάνεις Webart αν δεν γνωρίζεις το έργο του Mac Low και ότι πίσω από τον Μac Low είναι ο Berrigan και πίσω από τον Βerrigan ο Οlson και παραπίσω ο Pound; O Phillip Glass όμως γνωρίζει άριστα την αμερικάνικη ποίηση και στηρίχτηκε κυρίως στην παράδοσή της. Oταν δεν έχεις πλήρη την εικόνα καταλήγεις εύκολα σε δογματισμούς και φατριασμούς. Όμως συνέδρια σαν κι αυτά όλο και βοηθούν να κάνουμε ένα βήμα μπροστά.
Θα σημειώσω κάτι ακόμη. Τα τελευταία 20 χρόνια περίπου έχει γεμίσει όλος ο κόσμος με διάφορα Art Centers, Art Houses, Poetry Centers κ.λ.π. Η Αμερική έχει μερικές εκατοντάδες τέτοια, η Ευρώπη είναι κι αυτή γεμάτη καθώς και ο υπόποιπος κόσμος. Αναφέρω ενδεικτικά τα εξής: Centre Cat’ Art και Camac Art (Γαλλία), Mάντσεστερ (Αγγλία), Εδιμβούργο (Σκωτία), ΚulturKontakt (Αυστρία), Arena Berlin (Βερολίνο), Τransartists (Ολλανδία), Αrtspace Visual (Σύδνευ-Αυστραλία), Sanskriti Foundation (Νέο Δελχί-Ινδία), Stone and Water (Κορέα), What (Τανζανία), Aden Art και άλλα 3-4 στην Κωνσταντινούπολη, στο Ενούγκου της Νιγηρίας, στο Ντακάρ της Σενεγάλης και εκατοντάδες άλλα ακόμη. Η Ελλάδα είναι από τις ελάχιστες χώρες που δεν έχει κανένα. Και να σκεφτεί κανείς ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση δίνει αρκετά κονδύλια για αυτά τα κέντρα αλλά το Υπουργείο Πολιτισμού δεν έχει δείξει κανένα ενδιαφέρον. Το Κέντρο Ποίησης για την Πρωτοπορία είναι διασυνδεδεμένο με όλα αυτά τα κέντρα μέσα από δίκτυα που υπάρχουν. Όμως βοήθεια δεν έχουμε δεί από πουθενά. Οταν ξεκινούσα πριν μερικά χρόνια να γυρίσω στην Ελλάδα για να προσφέρω τις γνώσεις μου εδώ που να μπορούσα να φανταστώ πόσο βαθύ είναι αυτό το κράτος. Αυτό με οδηγεί σε πολλά άλλα ερωτήματα αλλά από πού να ξεκινήσει και πού να τελειώσει κανείς.
Ο Παναγιώτης Μποσνάκης είναι Καθηγητής Πανεπιστημίου και πρώην Σύμβουλος στο Υπουργείο Εξωτερικών.
ΤΟΠΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΔΥΣΤΟΠΙΑΣ
Του Παναγιώτη Μποσνάκη
Βρίσκομαι ανάμεσα σε τρία Συνέδρια αυτές τις ημέρες. Ο Μάιος είναι ο μήνας των Συνεδρίων για τα Πανεπιστήμια, αφού τον μήνα αυτό στριμώχνουν ό,τι δεν πρόλαβαν να κάνουν την υπόλοιπη χρονιά. Τελικά τί γνώση παράγεται στην Ελλάδα; ποιό είναι το πολιτισμικό και αξιακό σύστημα που βρίσκεται πίσω από την παραγωγή γνώσης στη χώρα μας; και όταν μία κυβέρνηση οδεύει προς το τέλος της θητείας της τί απολογισμό μπορεί να κάνει για την ποιότητα της ανώτατης παιδείας και του πολιτισμού; Την εβδομάδα αυτή έγραφα συνεχώς εισηγήσεις για τα παραπάνω Συνέδρια αλλά και πολλές άλλες σκέψεις μού πέρασαν από το μυαλό, σκέψεις που είχα την ευκαιρία να μοιραστώ και με συναδέλφους άλλων χωρών. Πού οδεύει η λογοτεχνία στη σημερινή ηλεκτρονική εποχή; ποιά μορφή μπορούν να έχουν οι λογοτεχνικές σπουδές στο μέλλον;
Το διεθνές Συνέδριο στο Πανεπιστήμιο της Τιμισοάρα της Ρουμανίας αφορούσε το παρόν και το μέλλον της Αγγλικής και Αμερικανικής λογοτεχνίας μαζεύοντας πάνω από εκατό ομιλητές από Ευρώπη και Αμερική. Τη Ρουμανία την είχα πρωτογνωρίσει πριν λίγους μήνες και πραγματικά ήταν μιά χώρα πιό σημαντική απ’ ό,τι την φανταζόμουν. Πέρα από το ζωντανό Ελληνικό κομμάτι στα πέριξ του Βουκουρεστίου και του Δούναβη, υπάρχει και κάτι άλλο: το πείσμα και το πάθος για τη πρόοδο και το καινούργιο. Το Υπουργείο Πολιτισμού της Ρουμανίας είναι το μοναδικό στο κόσμο που συνειδητά και στρατηγικά προωθεί τη λογοτεχνική πρωτοπορία. Μία ολόκληρη λογοτεχνική παράδοση από το 1930 και εντεύθεν έχει αφιερωθεί στην αναζήτηση του καινούργιου και στην περιφρονητική απόρριψη των κατεστημένων θεσμών. Από την Ρουμανία ήξερα το έργο του Andrei Godrescu που ζεί στην Αμερική, τον Tristan Tzara, τον Gherasim Luca και τον Εμινέσκου, τώρα προστέθηκαν πολλοί άλλοι, όπως ο Nikolae Tzone, o Gellu Maum, o Geo Bogza, o Victor Brauner κ.λ.π. Ως Έλληνας που νοιάζεται για όλα αυτά τα θέματα αντιλαμβάνομαι ότι η χώρα αυτή πρόκειται να με απασχολήσει αρκετά στο μέλλον.
Επόμενος σταθμός το Παρίσι. Το Φεστιβάλ Ηλεκτρονικής Ποίησης γίνεται φέτος για πρώτη χρονιά εκτός Αμερικής και διάλεξαν το Παρίσι. Πολλές οι συμμετοχές και τα σημαντικά ονόματα κυρίως γνωστών συναδέλφων από την Αμερική, μόλις που πρόλαβα να τους στείλω μία συνεργασία τελευταία στιγμή. Σχεδόν όλα τα γνωστά ονόματα ηλεκτρονικής ποίησης βρίσκονταν εκεί: o Εdouardo Kac, o Clemente Padin, o Lawrence Upton, o Chris Funkhauser, o Jim Andrews και πολλοί άλλοι. Παρίσι και Βερολίνο αποτελούν τα Ευρωπαϊκά κέντρα όσον αφορά την ηλεκτρονική τέχνη. Χαρακτηριστικοί οι διάλογοι που έγιναν τους τελευταίους τρείς μήνες, οι σκέψεις και οι προβληματισμοί για μία σειρά από θεωρητικά ζητήματα. Τρίτο και τελευταίο γεγονός το VideoDance 2007 στην Αθήνα και την Θεσσαλονίκη. Κι εδώ συνωστισμός από μία νεολαία που προσπαθεί ν’ αρπάξει κάτι, να πιαστεί απ’ όπου μπορεί, αβοήθητη τελείως από το Ελληνικό σύστημα. Στην πειθαρχία και την υπευθυνότητα των ξένων αντιπαραθέτει κανείς την προχειρότητα και τον αυτοσχεδιασμό των Ελλήνων. Όλοι μαζί χωρίς σχεδιασμό, χωρίς προοπτική, σκοπός μας ο εύκολος εντυπωσιασμός του διπλανού μας. Από τέτοιου είδους φεστιβάλ στην Ελλάδα έχω αποκομίσει μία πολύ αρνητική εικόνα. Καμία συζήτηση δεν γίνεται, κανένας προγραμματισμός, τα πάντα περιστρέφονται γύρω από την εφήμερη προβολή. Οι οργανωτές που συνήθως είναι ένα ή δύο το πολύ άτομα προσπαθούν φιλότιμα, καταβάλλουν τεράστια προσπάθεια, το Υπουργείο τους έχει στο φλού μέχρι και την τελευταία μέρα με αποτέλεσμα να μην ξέρουν τί ακριβώς να κάνουν αλλά λείπει ακόμη και η υποδομή. Γιατί πώς γίνεται να κάνεις ένα τέτοιο Φεστιβάλ χωρίς μία σοβαρή επιστημονική επιτροπή; ποιός θα εγγυηθεί για την επιστημονική εγκυρότητα;
Έρχομαι τώρα σε κάποια από τα μείζονα ζητήματα που παρατήρησα. Στους νέους αυτούς ανθρώπους που καλώς ασχολούνται με την ηλεκτρονική τέχνη τους λείπει κυρίως η βαθύτερη φιλοσοφική και ανθρωπιστική παιδεία αλλά ακόμα και η ίδια η γνώση της πρωτοποριακής λογοτεχνίας. Φταίει βεβαίως το Πανεπιστήμιο, αφού τα περισσότερα λογοτεχνικά τμήματα μένουν προσκολλημένα σε παραδοσιακά και ξεπερασμένα θέματα. Φταίει ακόμη η απουσία της θεωρίας της λογοτεχνίας από τις νεώτερες γενιές που αποφοίτησαν τα τελευταία δέκα χρόνια. Φταίει ακόμη το γενικώτερο αντιδραστικό κλίμα που υπάρχει γύρω από το θεσμικό πλαίσιο. Με αποτέλεσμα να παρατηρείται μία μονομέρεια και μία επιπολαιότητα που καταλήγει να γίνεται δογματική. Οι περισσότεροι μπήκαν μέσα στο κλίμα αυτό από μόδα ή γιατί είδαν το έργο άλλων. Δυσκολεύομαι να βρώ άτομα που μπήκαν από πολύ ουσιαστικό λόγο, γιατί αν συνέβαινε αυτό και την ιστορία της πρωτοπορίας θα σέβονταν αλλά και την χρησιμότητα των ιδίων τους των έργων θα αναζητούσαν. Υπάρχει επιφάνεια σε πολλούς από αυτούς, δεν αναζητούν τη ρήξη, την ανατροπή, την αλλαγή από κάτι αλλά μάλλον την αναγνώριση, το βόλεμα και την διασκέδαση.
Στην πραγματικότητα η σημερινή ηλεκτρονική ποίηση προϋποθέτει τρία ιστορικά στάδια. Πρώτον, γύρω στο 1968 με την ηλεκτρονική μουσική του John Cage, του Ιάννη Ξενάκη, του Scelsi, του Νοno, του Berio μέχρι την ελεύθερη Τζάζ του Braxton και τους Μινιμαλιστές. Το δεύτερο στάδιο τοποθετείται γύρω στο 1981-83 με την στροφή της θεωρίας της λογοτεχνίας και της ποιητικής προς την ηλεκτρονική τέχνη. Εδώ έχουμε την Perloff, τον Βernstein, τον Μac Low, τον Κοstelanetz, την ηλεκτροακουστική μουσική του Winham Laboratory και τον Paul Lansky, τις όπερες του Phillip Glass και ένα κομμάτι της Γλωσσοκεντρικής ποίησης. Στο ίδιο ρεύμα πρέπει να προσθέσουμε και πολλούς άλλους μουσικούς, όπως την Kaja Saariaho, τον Magnus Linberg, την Sofia Gubaidulina, τους Arditti Quartet και δεκάδες άλλους. Το τρίτο στάδιο είναι μετά το 1996 με την χρήση του διαδικτύου και την ανάπτυξη της Webart αλλά και γενικώτερα της Digital art. Εδώ μπαίνουν όλοι όσοι συμμετείχαν στο Παρίσι. Τα άτομα αυτά έχουν τον ενθουσιασμό και τις απαραίτητες τεχνικές γνώσεις, όμως τους λείπει η εικόνα ενός συγκροτημένου συστήματος. Δεν έχουν αντιληφθεί ότι η πρωτοπορία τα τελευταία 60 χρόνια έχει θέσει εκατοντάδες σημαντικά ερωτήματα που ακόμη δεν έχουμε διερευνήσει. Ο Εdouardo Kac θέλει να είναι αρχηγός ενός κινήματος χωρίς να γνωρίζει την ιστορία του. Γιατί πώς να κάνεις Webart αν δεν γνωρίζεις το έργο του Mac Low και ότι πίσω από τον Μac Low είναι ο Berrigan και πίσω από τον Βerrigan ο Οlson και παραπίσω ο Pound; O Phillip Glass όμως γνωρίζει άριστα την αμερικάνικη ποίηση και στηρίχτηκε κυρίως στην παράδοσή της. Oταν δεν έχεις πλήρη την εικόνα καταλήγεις εύκολα σε δογματισμούς και φατριασμούς. Όμως συνέδρια σαν κι αυτά όλο και βοηθούν να κάνουμε ένα βήμα μπροστά.
Θα σημειώσω κάτι ακόμη. Τα τελευταία 20 χρόνια περίπου έχει γεμίσει όλος ο κόσμος με διάφορα Art Centers, Art Houses, Poetry Centers κ.λ.π. Η Αμερική έχει μερικές εκατοντάδες τέτοια, η Ευρώπη είναι κι αυτή γεμάτη καθώς και ο υπόποιπος κόσμος. Αναφέρω ενδεικτικά τα εξής: Centre Cat’ Art και Camac Art (Γαλλία), Mάντσεστερ (Αγγλία), Εδιμβούργο (Σκωτία), ΚulturKontakt (Αυστρία), Arena Berlin (Βερολίνο), Τransartists (Ολλανδία), Αrtspace Visual (Σύδνευ-Αυστραλία), Sanskriti Foundation (Νέο Δελχί-Ινδία), Stone and Water (Κορέα), What (Τανζανία), Aden Art και άλλα 3-4 στην Κωνσταντινούπολη, στο Ενούγκου της Νιγηρίας, στο Ντακάρ της Σενεγάλης και εκατοντάδες άλλα ακόμη. Η Ελλάδα είναι από τις ελάχιστες χώρες που δεν έχει κανένα. Και να σκεφτεί κανείς ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση δίνει αρκετά κονδύλια για αυτά τα κέντρα αλλά το Υπουργείο Πολιτισμού δεν έχει δείξει κανένα ενδιαφέρον. Το Κέντρο Ποίησης για την Πρωτοπορία είναι διασυνδεδεμένο με όλα αυτά τα κέντρα μέσα από δίκτυα που υπάρχουν. Όμως βοήθεια δεν έχουμε δεί από πουθενά. Οταν ξεκινούσα πριν μερικά χρόνια να γυρίσω στην Ελλάδα για να προσφέρω τις γνώσεις μου εδώ που να μπορούσα να φανταστώ πόσο βαθύ είναι αυτό το κράτος. Αυτό με οδηγεί σε πολλά άλλα ερωτήματα αλλά από πού να ξεκινήσει και πού να τελειώσει κανείς.
Ο Παναγιώτης Μποσνάκης είναι Καθηγητής Πανεπιστημίου και πρώην Σύμβουλος στο Υπουργείο Εξωτερικών.
JOYCE INTERMEDIA CHAT ROOMS
Ο ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΠΟΣΝΑΚΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΙ
ΕΝΑ ΠΟΛΥΘΕΑΜΑ ΜΕ ΠΟΙΗΤΙΚΑ ΔΡΩΜΕΝΑ
ΜΙΑ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΠΟΙΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΜΕ ΤΟ ΜΟΥΣΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΒΟΛΟΥ
Ένα πολυθέαμα με ποιητικά δρώμενα παρουσιάζει στο Βόλο ο Παναγιώτης Μποσνάκης με τίτλο Joyce Intermedia Chat Rooms: Η Τέχνη των Ποιητικών Δρωμένων που περιλαμβάνει ποιητικές πράξεις με μουσική, βίντεο και κινηματογράφο στη νέα ψηφιακή πραγματικότητα. Πρόκειται για ένα ενιαίο έργο του Παναγιώτη Μποσνάκη που ενσωματώνει διάφορα δρώμενα με πολλές αναφορές και προεκτάσεις σε προβληματισμούς της σύγχρονης τέχνης. Η εκδήλωση, που είναι ελεύθερη για το κοινό, έχει προγραμματιστεί για την Δευτέρα 18 Οκτωβρίου στις 8.30 μ.μ. στην Παλιά Ηλεκτρική (Ρήγα Φερραίου και Χατζηαργύρη) και είναι μία συνεργασία του Κέντρου Ποίησης για την Πρωτοπορία και την Διαπολιτιστικότητα με το Μουσικό Σχολείο Βόλου στα πλαίσια του προγράμματος «Ολυμπιακή Παιδεία».
Η αφορμή δόθηκε από μία πρόσκληση να παρουσιαστεί υπό μορφή σεμιναρίου η τέχνη των δρωμένων, στη συνέχεια όμως εξελίχθηκε σε ζωντανή διδασκαλία των ίδιων των δρωμένων και σε ενιαίο έργο που διερωτάται για πολλά κρίσιμα ζητήματα της σύγχρονης ποίησης και της τέχνης γενικώτερα. «Διδασκαλία μέσα από την πράξη, για να βιώσουμε το ίδιο το συμβάν, μέσα σε μία δημιουργική ατμόσφαιρα», δηλώνει στην εφημερίδα μας ο κ. Μποσνάκης.
Θεματολογικά το έργο αρχίζει με την δημιουργία του κόσμου, ένα ζήτημα αρχέγονο που αφορά την σιωπή της τέχνης και το άγνωστο με μνήμες που έρχονται μέσα από λάμψεις (ποίημα των λάμψεων) και ηχητικές και εικονικές μείξεις και αναμνήσεις. Ακολουθεί η Αιώνια Νύχτα με ήχους και sampling και ο Κατακλυσμός για να φτάσουμε τελικά στον αιώνα του φωτός και συγκεκριμένα στο Δουβλίνο στο έτος Φίνεγκαν.
Το έτος Φίνεγκαν ανοίγει την αυλαία της νέας τεχνολογικής εποχής και της μοντερνιστικής οπτικής αισθητικής. Ακούμε τον Τζέιμς Τζόυς να διαβάζει μέρη του Φίνεγκαν από μία σπάνια εγγραφή, ενώ ταυτόχρονα παρεμβάλλονται διαδοχικά ηχητικά κομμάτια sampling από ένα παλαιώτερο έργο του Παν. Μποσνάκη με τον μουσικό Κώστα Κουρή, που είχε παρουσιαστεί στη Νέα Υόρκη.
Ακολουθεί μία πράξη από τον Κ. Π. Καβάφη με τίτλο «Ο Λεύκιος Εκοιμήθη» βασισμένη στο ποίημα του Αλεξανδρινού ποιητή «Εν τώ μηνί Αθύρ» με βωβά κινηματογραφικά πλάνα από τη ζωή του Καβάφη, ήχους Αιγυπτιακής μουσικής και ανάγνωση του Καβάφη μέσα από μία άγνωστη γλώσσα που φέρνει κοντά το οικείο με το άγνωστο. Η πράξη τελειώνει με τον μύθο της αιώνιας εφηβείας, όπως παρουσιάζεται στο αρχαίο ποίημα του Δάφνιδος και της Χλόης.
Το δεύτερο μέρος ανοίγει με πλάνα από διάλεξη για την τέχνη του Χάπενιγκ πάντα με samplings που τρέχουν σε διαφορετικό χρόνο και φανερώνουν το αδιάκοπο παιχνίδι της τύχης έξω από μας και το κείμενο, και βωβά πλάνα που συμπυκνώνονται γύρω από το νόημα του δράματος και της μοίρας. Ακολουθεί ένα σύντομο κομμάτι από τα Εmigraphs του Π. Μποσνάκη για τον μεγάλο Σκοτωμό των Μαύρων στην Αφρική και ακολουθείται από άλλα διαδοχικά έργα του Π. Μποσνάκη για να καταλήξουμε στο τελικό χάπενιγκ με τίτλο «Και μες την τέχνη πάλι, ξεκουράζομαι απ’ την δούλεψή της» που τελειώνει με την αρχή της δημιουργίας καταλήγοντας πάλι κυκλικά στο σημείο απ’ όπου άρχισε η παράσταση…
Oπως εξηγεί στην εφημερίδα μας ο Παναγιώτης Μποσνάκης, «το έργο αυτό συνεχίζει και διευρύνει το προηγούμενο ποίημά του EMIGRAPHS που παρουσιάζεται τον καιρό αυτό στην Μπιενάλε του Σάο Πάολο της Βραζιλίας. Είναι και αυτό ένα Intersign, δηλ. ποίημα των ενδιάμεσων σημείων, όπου το ποίημα αποτελεί μέρος του αιωνίου σύμπαντος που δεν είναι μόνον ύλη αλλά και ηχητική και οπτική μάζα. Μέσα στα Joyce Chat Rooms συμμετέχει ποιητικά και το «εκτός κειμένου» υπερκείμενο που έχει τους δικούς του νόμους και μεθόδους, υπάρχει ως εξωτερική πραγματικότητα έξω από εμάς. Για παράδειγμα, στον Καβάφη τονίζονται οι σιωπές και οι παύσεις, τα ανείπωτα μυστηριώδη κενά ομιλίας, εξίσου με τις λέξεις και αποτελούν όλα μαζί την συνολική παρουσία του ποιήματος. Για να το πετύχω αυτό χρησιμοποιώ sampling και μοντάζ επεμβαίνοντας στην δική μου μνήμη αλλά και στην τεχνολογία του παρόντος χρόνου».
Το έργο αυτό θα συνεχίσει να δουλεύεται και να συμπληρώνεται τεχνικά πάνω στην ιδέα του μοντάζ στο χρόνο και την οπτικοακουστική αίσθηση και θα παρουσιαστεί στη συνέχεια σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και εξωτερικό. «Η ποίησή μου είναι καθαρά διεθνής, πέρα από σύνορα», σημειώνει ο Παναγιώτης Μποσνάκης. Και συνεχίζει: «μετά τη Βραζιλία, σκοπεύω να πάω στην Κίνα και από εκεί στο Περού. Υπάρχει πολλή δουλειά και γράφω συνέχεια. Πάντοτε πειραματίζομαι με καινούργιες φόρμες και αναζητώ το νέο και το πρωτοποριακό. Εχω γράψει κι ένα έργο που εμπνέεται από την Αργοναυτική Εκστρατεία με τίτλο «Argonon Erga, Naute» (Tων Αργοναυτών τα έργα, ναύτη). Είναι γραμμένο σε ένα γλωσσικό ιδίωμα που μοιάζει με τα Μυκηναικά με λατινικούς χαρακτήρες και γίνεται ψηφιακό βιντεοποίημα. Ως τώρα έχω γραμμένα συνολικά 75 ποιητικά βιβλία, που περνούν μέσα από διάφορα ρεύματα ή σχολές, όπως γλωσσοκεντρισμό, μινιμαλισμό, προβολική ποίηση, οπτική, ακουστική, χάπενιγκς κλπ. Τώρα όμως μ’ ενδιαφέρουν ιδιαίτερα ποιήματα που διερευνούν αυτό που ονομάζω «ποιητική του ενδιάμεσου σημείου» (intersign), αρχέγονες γλώσσες, ψηφιακή φιλοσοφία και εγκαταστάσεις χώρου».
ΕΝΑ ΠΟΛΥΘΕΑΜΑ ΜΕ ΠΟΙΗΤΙΚΑ ΔΡΩΜΕΝΑ
ΜΙΑ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΠΟΙΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΜΕ ΤΟ ΜΟΥΣΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΒΟΛΟΥ
Ένα πολυθέαμα με ποιητικά δρώμενα παρουσιάζει στο Βόλο ο Παναγιώτης Μποσνάκης με τίτλο Joyce Intermedia Chat Rooms: Η Τέχνη των Ποιητικών Δρωμένων που περιλαμβάνει ποιητικές πράξεις με μουσική, βίντεο και κινηματογράφο στη νέα ψηφιακή πραγματικότητα. Πρόκειται για ένα ενιαίο έργο του Παναγιώτη Μποσνάκη που ενσωματώνει διάφορα δρώμενα με πολλές αναφορές και προεκτάσεις σε προβληματισμούς της σύγχρονης τέχνης. Η εκδήλωση, που είναι ελεύθερη για το κοινό, έχει προγραμματιστεί για την Δευτέρα 18 Οκτωβρίου στις 8.30 μ.μ. στην Παλιά Ηλεκτρική (Ρήγα Φερραίου και Χατζηαργύρη) και είναι μία συνεργασία του Κέντρου Ποίησης για την Πρωτοπορία και την Διαπολιτιστικότητα με το Μουσικό Σχολείο Βόλου στα πλαίσια του προγράμματος «Ολυμπιακή Παιδεία».
Η αφορμή δόθηκε από μία πρόσκληση να παρουσιαστεί υπό μορφή σεμιναρίου η τέχνη των δρωμένων, στη συνέχεια όμως εξελίχθηκε σε ζωντανή διδασκαλία των ίδιων των δρωμένων και σε ενιαίο έργο που διερωτάται για πολλά κρίσιμα ζητήματα της σύγχρονης ποίησης και της τέχνης γενικώτερα. «Διδασκαλία μέσα από την πράξη, για να βιώσουμε το ίδιο το συμβάν, μέσα σε μία δημιουργική ατμόσφαιρα», δηλώνει στην εφημερίδα μας ο κ. Μποσνάκης.
Θεματολογικά το έργο αρχίζει με την δημιουργία του κόσμου, ένα ζήτημα αρχέγονο που αφορά την σιωπή της τέχνης και το άγνωστο με μνήμες που έρχονται μέσα από λάμψεις (ποίημα των λάμψεων) και ηχητικές και εικονικές μείξεις και αναμνήσεις. Ακολουθεί η Αιώνια Νύχτα με ήχους και sampling και ο Κατακλυσμός για να φτάσουμε τελικά στον αιώνα του φωτός και συγκεκριμένα στο Δουβλίνο στο έτος Φίνεγκαν.
Το έτος Φίνεγκαν ανοίγει την αυλαία της νέας τεχνολογικής εποχής και της μοντερνιστικής οπτικής αισθητικής. Ακούμε τον Τζέιμς Τζόυς να διαβάζει μέρη του Φίνεγκαν από μία σπάνια εγγραφή, ενώ ταυτόχρονα παρεμβάλλονται διαδοχικά ηχητικά κομμάτια sampling από ένα παλαιώτερο έργο του Παν. Μποσνάκη με τον μουσικό Κώστα Κουρή, που είχε παρουσιαστεί στη Νέα Υόρκη.
Ακολουθεί μία πράξη από τον Κ. Π. Καβάφη με τίτλο «Ο Λεύκιος Εκοιμήθη» βασισμένη στο ποίημα του Αλεξανδρινού ποιητή «Εν τώ μηνί Αθύρ» με βωβά κινηματογραφικά πλάνα από τη ζωή του Καβάφη, ήχους Αιγυπτιακής μουσικής και ανάγνωση του Καβάφη μέσα από μία άγνωστη γλώσσα που φέρνει κοντά το οικείο με το άγνωστο. Η πράξη τελειώνει με τον μύθο της αιώνιας εφηβείας, όπως παρουσιάζεται στο αρχαίο ποίημα του Δάφνιδος και της Χλόης.
Το δεύτερο μέρος ανοίγει με πλάνα από διάλεξη για την τέχνη του Χάπενιγκ πάντα με samplings που τρέχουν σε διαφορετικό χρόνο και φανερώνουν το αδιάκοπο παιχνίδι της τύχης έξω από μας και το κείμενο, και βωβά πλάνα που συμπυκνώνονται γύρω από το νόημα του δράματος και της μοίρας. Ακολουθεί ένα σύντομο κομμάτι από τα Εmigraphs του Π. Μποσνάκη για τον μεγάλο Σκοτωμό των Μαύρων στην Αφρική και ακολουθείται από άλλα διαδοχικά έργα του Π. Μποσνάκη για να καταλήξουμε στο τελικό χάπενιγκ με τίτλο «Και μες την τέχνη πάλι, ξεκουράζομαι απ’ την δούλεψή της» που τελειώνει με την αρχή της δημιουργίας καταλήγοντας πάλι κυκλικά στο σημείο απ’ όπου άρχισε η παράσταση…
Oπως εξηγεί στην εφημερίδα μας ο Παναγιώτης Μποσνάκης, «το έργο αυτό συνεχίζει και διευρύνει το προηγούμενο ποίημά του EMIGRAPHS που παρουσιάζεται τον καιρό αυτό στην Μπιενάλε του Σάο Πάολο της Βραζιλίας. Είναι και αυτό ένα Intersign, δηλ. ποίημα των ενδιάμεσων σημείων, όπου το ποίημα αποτελεί μέρος του αιωνίου σύμπαντος που δεν είναι μόνον ύλη αλλά και ηχητική και οπτική μάζα. Μέσα στα Joyce Chat Rooms συμμετέχει ποιητικά και το «εκτός κειμένου» υπερκείμενο που έχει τους δικούς του νόμους και μεθόδους, υπάρχει ως εξωτερική πραγματικότητα έξω από εμάς. Για παράδειγμα, στον Καβάφη τονίζονται οι σιωπές και οι παύσεις, τα ανείπωτα μυστηριώδη κενά ομιλίας, εξίσου με τις λέξεις και αποτελούν όλα μαζί την συνολική παρουσία του ποιήματος. Για να το πετύχω αυτό χρησιμοποιώ sampling και μοντάζ επεμβαίνοντας στην δική μου μνήμη αλλά και στην τεχνολογία του παρόντος χρόνου».
Το έργο αυτό θα συνεχίσει να δουλεύεται και να συμπληρώνεται τεχνικά πάνω στην ιδέα του μοντάζ στο χρόνο και την οπτικοακουστική αίσθηση και θα παρουσιαστεί στη συνέχεια σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και εξωτερικό. «Η ποίησή μου είναι καθαρά διεθνής, πέρα από σύνορα», σημειώνει ο Παναγιώτης Μποσνάκης. Και συνεχίζει: «μετά τη Βραζιλία, σκοπεύω να πάω στην Κίνα και από εκεί στο Περού. Υπάρχει πολλή δουλειά και γράφω συνέχεια. Πάντοτε πειραματίζομαι με καινούργιες φόρμες και αναζητώ το νέο και το πρωτοποριακό. Εχω γράψει κι ένα έργο που εμπνέεται από την Αργοναυτική Εκστρατεία με τίτλο «Argonon Erga, Naute» (Tων Αργοναυτών τα έργα, ναύτη). Είναι γραμμένο σε ένα γλωσσικό ιδίωμα που μοιάζει με τα Μυκηναικά με λατινικούς χαρακτήρες και γίνεται ψηφιακό βιντεοποίημα. Ως τώρα έχω γραμμένα συνολικά 75 ποιητικά βιβλία, που περνούν μέσα από διάφορα ρεύματα ή σχολές, όπως γλωσσοκεντρισμό, μινιμαλισμό, προβολική ποίηση, οπτική, ακουστική, χάπενιγκς κλπ. Τώρα όμως μ’ ενδιαφέρουν ιδιαίτερα ποιήματα που διερευνούν αυτό που ονομάζω «ποιητική του ενδιάμεσου σημείου» (intersign), αρχέγονες γλώσσες, ψηφιακή φιλοσοφία και εγκαταστάσεις χώρου».
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)